İstanbul Amerikan Robert Lisesi veya eski ismiyle Robert Koleji, Osmanlı İmparatorluğu bünyesinde “Amerikan usulü” eğitim vermek amacıyla 1863’de İstanbul’da kurulmuş olan okuldur. Halen Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı, yabancı dilde (İngilizce) eğitim yapan özel bir eğitim kurumu olarak hizmet vermektedir. Karma eğitim veren, hem gündüzlü hem yatılı öğrencileri olan Robert Lisesi’nin, eğitim süresi hazırlık dahil beş yıldır. Okul öğretmelerinin ve yöneticilerinin % 50’si Türk, % 32’si Amerikalı, % 8’i İngiliz, % 10’u da farklı milletlerdendir.

Okul, tanınmış tüccar New York’lu Mr.Christopher Rheinlander Robert ile bir eğitmen, mucit, teknisyen ve mimar olan Dr. Cyrus Hamlin tarafından kurulmuştur. Robert Koleji ve kardeş okulu Amerikan Kız Koleji, ABD sınırları dışında kurulan ilk Amerikan okullarıdır.

Fransız kökenli orta halli bir ABD vatandaşı olan Cyrus Hamlin 18 yaşına geldiğinde, kilisenin misyoner kurslarına katılmış, yetiştirilme devresinden sonra 1830 yılında, görev yeri olarak Osmanlı’nın merkezi İstanbul seçmiştir. Çalışmaları için Bebek semtini tercih eden Hamlin, Ermeni ailelere mensup çocuklarının eğitimine yönelik verdiği seminerlerle kısa zamanda tanınmıştır.

 Hamlin, Kırım Savaşı’nın sonlarına doğru İstanbul’a gelen Christopher Robert adındaki hayırsever tüccar ile tanışmış; Hamlin’in eğitimdeki tecrübe ve başarısı, zengin tüccar Robert’in sermayesi ile bir araya gelmiş ve İstanbul’da bir “Kolej” açılmasına karar verilmiştir. Kolej geçici olarak, Amerikan Misyonerleri Heyeti’nin Bebek’de 1798’de yapılmış olan ilahiyat okulunun binasında, 16 Eylül 1863’de, 6 öğretmen ve 4 öğrenci ile eğitime başlamıştır. Daha sonra okula bir bina kazandırma çalışmalarına başlanmış, yer olarak önce Kuruçeşme sırtları düşünülmüş sonra Rumelihisarı’ndaki Kayalar mevkiinde karar kılınmıştır. Düşünülen arazinin sahibi olan ve bir dönem Paris’de büyükelçilik görevinde bulunan Ahmet Vefik Paşa, yapılan baskılar sonucu arazisini satmak zorunda kalmıştır.

20 Aralık 1868’de Abdülaziz’den irade-i seniye çıkmış ve 5Temmuz 1869’da okulun inşasına başlanmıştır. Hamlin’in okulun ana binasının yapılışında bizzat çalıştığı, sırtında taş taşıdığı ve mimari şekline yön verdiği söylenir. Binanın taşları aynen Rumeli Hisarı’nda (http://www.degisti.com/index.php/archives/644) kullanılan taş malzeme olarak seçilmiştir. 4 Temmuz 1871’de düzenlenen bir törenle yeni yapılan binaya geçilmiştir, ki okulun bu ilk binasına “Hamlin Hall” adı verilmiştir. Hamlin, 1870’de Robert Koleji’ndeki görevi sona erince döndüğü ABD’ de SÖZDE-Ermeni Soykırımı-nı destekleyen yazılarıyla dikkatleri üzerine çekmiştir.

Okuldaki tüm tarihi binalar, Birinci Dünya Savaşı’ndan önce inşaa edilmiştir. 26 Haziran 1892’de okulun ikinci akademik binası “Science Hall”açılmış, bu bina 1904’de okulun başkanlarından Albert Long’un adını almıştır( Albert Long Hall).  1889-1891’de kolej müdürlerinden John Steward Kennedy, öğretmenlerin ikameti için “Kennedy Long” adlı binayı bağışlamış, 1902’de Olivia Phelps Stokestarafından hazırlık bölümü için beş katlı “Theodorus Hall “ yaptırılmıştır. 1904 yılında, C.Dodge ve babası tarafından büyük jimnasitikhane “Dodge Hall” inşaa ettirilmiş,  1906’da ise W.Dodge tarafından “Washburn Hall” yaptırılmıştır. 1910-1912’de mühendislik bölümü binası ve 1913’de yarı yatakhane yarı sınıf “Anderson Hall” inşaa edilmiştir.1914 yılında, C.Dodge tarafından yaptırılan binaya Dr.Hamlin’in kızının ismi verilmiş, 1929’da Theodorus Hall’un arkasına üç katlı jimnastikhane yapılmıştır.

 Robert Koleji’nin tarihi, öğrencilerin milliyeti açısından Bulgar, Ermeni,Rum ve Türk olarak kabaca dört döneme ayrılabilir. Okul, ilk iki mezununu 1868 yılında vermiştir. İlk Türk Müslüman öğrenci 1903 mezunudur. Cumhuriyet’in ilanından sonra Türk öğrencilerin sayısında artış olmuştur. Gelişen bazı olaylar ve Türk Milli Mücadele Harekatı’nın başarılı olması üzerine, 1924 yılından sonra Robert Koleji eğitiminde şekil değiştirmiş, çalışmalarını laik ve modern görünümüyle sürdürmeye devam etmiştir.

 Zaman zaman ciddi finansal kaynak sıkıntısı çeken Robert Koleji’nin ekonomik durumu, 1930’lu yıllarda savaş öncesi Türkiye ekonomisinden ve Birleşik Devletler’deki ekonomik krizden oldukça etkilenmiştir. İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye tarafsızlığını korumasına rağmen, savaş sona erene kadar pek çok problem çözümsüz kalmıştır.

 1945-1971 yılları arasındaki dönem, okulun “altın çağı” olarak nitelendirilebilir. Bu süreçte okuldan mezun olanların çoğu, bugün Türkiye’nin iş, bilim ve sanat çevrelerinde isim yapmış kişilerdir. 1958’de Robert Koleji Yüksekokulu’nun kurulmasına Bakanlar Kurulu’nca izin verilmiş, 1971 yılında Robert Kolej Kampüsü, Boğaziçi Üniversitesi’nin kurulması için Türk hükümetine devredilmiştir. Yine aynı yıl, Arnavutköy Amerikan Kız Koleji ile Robert Koleji birleşmiş ve “Özel İstanbul Amerikan Robert Lisesi” adı altında Arnavutköy’deki kampüste karma eğitime geçilmiştir.

 Kronolojik Olarak Robert Koleji Tarihi:

16 Eylül 1863 : Robert Kolej geçici olarak Bebek’de 4 öğrenci ile
eğitime başlar. Hamlin Başkan seçilir. 20 Aralık 1868 : Rumelihisarı’nda inşaat izni alınır.5 Temmuz 1869 : Bebek Kampüs’de ilk binanın temeli atılır. 1871 : Okulun biten ilk binasına Hamlin adı verilir.1877 : George Washburn Başkan olur. 1888 : Robert Kolejin’de “Kurucular Günü” kutlanmaya başlar.1891 : Vakıf Başkanı Kennedy, Bebek Kampüs’de kendi adına başkan evi yaptırır (Kennedy Lodge). 1897 : Robert Koleji’nde ilk Atletizm karşılaşması yapılır.

1901: 7 kız öğrenci(3Ermeni,1İngiliz,1Avusturyalı,1Bulgar ve 1Türk) lisans derecesi elde ederler, ki içlerindeki Türk; Halide Edip Adıvar’dır.Halide Edip Adıvar’ın Robert Koleji hikayesi de oldukça ilginçtir. Halide’nin sarayda görevli olan babası kızını bu okula yazdırmış, okula bir yıl devam eden Halide, Sultan Abdülhamit’in hoşnutsuzluğu sebebiyle okuldan alınmıştır. Bu sırada İngilizceyi öğrenen Halide, evde İngilizce bir kitabı tercüme etmiş, babası da bunu saraydaki tüm asker eşlerine okuması için dağıtmıştır. Halide’nin kitap tercümesi Abdülhamit’in bile hoşuna gitmiş, Halide’ye bir nişan takmış, bunların sonucunda Halide 1899’da okuluna geri dönmüştür.

1902 : Theodorus Hall, Olivia Eggleston P. Stokes tarafından yaptırılır. 1903 : G. Washburn RC’den ayrılır ve Dr.Caleb Gates Başkan olur. 1903: Hüseyin Hulisi Pektaş Robert Koleji’nden mezun olan ilk Türk olur.  1904 : William E. Dodge ve oğlu Cleveland Dodge tarafından yaptırılan Dodge Jimnastik Salonu açılır. 1906 : C. Hamlin’in oğlu Alfred Dwight Foster tarafından yaptırılan Washburn Hall tamamlanır. 1908 : İlk “Charter Günü” Amerikan Kız Kolejinde kutlanır.1908-1909 : Robert Koleji’nde ilk öğrenci konseyi kurulur.

1912 : Mühendislik Fakültesi binasını tamamlanır ve Caleb Frank Gates’in adını alır (Gates Hall). 1913 : Alfred Dwight Foster Hamlin tarafından, yatakhane olarak kullanılmak üzere Anderson Hall yapılır. 1914 : C.Hamlin’in kızı Henrietta Washburn adına yapılan bina(Washburn Hall) tamamlanır ve John Sloane Dispanseri yapılır. 1922 : C.Gates ve Hüseyin Pektaş Lozan Konferansına katılır.

1932 : Gates başkanlıktan istifa eder ve ilk olarak hem Robert Kolej ‘in hem de Amerikan Kız Koleji’nin başına Dr. Paul Monroe getirilir. Romanya Kraliçesi Marie ve kızkardeşi Amerikan Kız Koleji’nde misafir olurlar. Robert Kolej Kütüphanesi, Bebek Kampüs’de tamamlanır ve binaya Alexander Van Millingen adı verilir.

1935 : Dr. Monroe’dan sonra, Dr. Walter L. Wright Başkan olur. Hüseyin Pektaş okulun ilk Türk Müdürü olur. 1944 : Dr. Wrigh’tan sonra Dr. Floyd Black Başkan olur. 1955 : Dr. Duncan Ballantine, Dr. Black’den sonra Başkan olur. 1958 : Robert Kolej Yüksekokul olur. 28 Kasım 1960 : General Cemal Gürsel 2 koleji de ziyaret eder. Kasım 1962 : Prof. Arnold Toynbee Amerikan Kız Koleji’ni ziyaret eder. 18 Mayıs 1963 : Vakıf Başkanı George Walbridge Perkins adına yeni Mühendislik binası kurulur. 1965 : Dr. Dwight Simpson Başkan olur. 1968 : Dr. John S. Everton Başkan olur.

18 Mayıs 1971 : Yüksek kısım resmen sona erer. Eylül 1971 : Amerikan Kız Koleji ve Robert Koleji birleşip karma lise olur ve Arnavutköy’de Amerikan Kız Koleji kampüsünde eğitime başlanır. 1971 : Robert Koleji’nin Bebek’deki kampüsü Boğaziçi Üniversitesi olur.

 Robert Koleji Binaları:

 Hamlin Hall: Robert Koleji’nin ilk binasıdır. Bugün Boğaziçi Üniversitesi’nin Birinci Erkek Yurdu olarak kullanılan bina, beş katlıdır.1871 yılında açılan binaya, 1873’de geçici bir bina eklenmiş, toplantı salonu olarak kullanılan bu ek bina 1906 yılında ortadan kalkmıştır.

Albert Long Hall: Hamlin Hall’ün ihtiyacı karşılamadığını fark eden Hamlin, 1892’de kampüse ikinci binayı yaptırmıştır.  Önceleri Science Hall adıyla açılan bina 1904’de Albert Long  adını almıştır. Mimarı Prof.Dr. A.D.F.Hamlin olan ve Fen Binası olarak kullanılan yapı, dört katlıdır.

Theodorus Hall: Mrs. O. P. Stokes tarafından 1902’de yaptırılan bina beş katlıdır. Robert Kolej’in akademi kısmına ayrılan bina, bugün Boğaziçi Üniversitesi Birinci Kız Yurdu olarak kullanılmaktadır.

Dodge Hall: C. Ve W.H. Dodge tarafından inşaa ettirilen bina 1904’de tamamlanmıştır.Jimnastik salonu olarak kullanılan bina 1955’de çıkan bir yangında hasar görmüş, 1956’da onarılmıştır. Bugün bina bünyesinde, orta kantin, beden eğitimi salonu, bazı yönetim birimleri ve bir toplantı salonu yer almaktadır.

Washburn Hall: E. Dodge tarafından yaptırılıp,G.Washburn adıyla 1906’da öğretime açılan bina, bugün Boğaziçi Üniversitesi İdari Bilimler Fakültesi olarak kullanılmaktadır.

Anderson Hall: Kolejde uzun yıllar öğretmenlik yapan Charles Anderson’un ismini taşıyan bu bina, 1913’de öğretime açılmıştır. Bugün Boğaziçi Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi olarak kullanılmaktadır. Anderson Hall dik eğimli çatısı, çatı pencereleri, klasik cephesiyle ABD’deki New England liselerini andırmaktadır.

Gates Hall: Yapımına 1911 yılında başlanan bina 1913’de tamamlanmıştır. Bugün Boğaziçi Üniversitesi’nin idari bölümlerini içermektedir.

Social Hall: 1914’de yaptırılan bu bina,C. Dodge tarafından inşaa ettirilmiştir.

John Sloane Hastane Binası: Yapımı W. Sloane tarafından desteklenen, 1914 tarihli iki katlı bu bina, kolejin özel hastane binası olarak kullanılmıştır.

Van Millingen Hall: 1932’de yapılan bu binada kütüphane, toplantı salonu ve idari bölümler bulunmaktaydı. Albert Long Hall’den bu binaya taşınan kütüphane,1930’lu yıllarda geniş bir koleksiyona sahipti. Bugün yapı Boğaziçi Üniversitesi rektörlük ve idari birimlerini barındırmaktadır.

Robert Koleji Mezunlarından Öne Çıkan İsimler:

İş Dünyası:  Rahmi Koç, Nejat Eczacıbaşı, Hüsnü Özyeğin, Mehmet Emin Karamehmet, Feyyaz Berker, İbrahim Bodur, Cem Boyner, Fikret Evyap, Nihat Gökyiğit, Rona Yırcalı, Ömer Dinçkök, Semahat Arsel, Sevgi Gönül, Suna Kıraç, Nur Atabay, Nuri Akın, Halis Komili, Hasan Subaşı, Jan Nahum, Çiğdem Simavi, Osman Berkmen, Cem Kozlu, Gülden Soyak, Esat Edin, Burhan Karaçam, Erhan Dumanlı, Şerif Egeli, Ulvi Yalım, Üstün Batıca, Vural Akışık, Zeki Bülent Atabay, İbrahim Betil, Betül Mardin, Çınar Kılıç, Hakan Karahan, Kutsi Beğdeş, Melih Araz, Musa Antebi, Osman Göksu, Osman Kavala, Pınar Kılıç, Servet Harunoğlu, Kenan Şahin.    Edebiyat: Halide Edip Adıvar, Cevat Şakir Kabaağaçlı (Halikarnas Balıkçısı), Orhan Pamuk, Cevat Çapan, Pınar Kür, Mina Urgan, Refik Erduran, Tomris Uyar, Ayşe Kulin, Jak Deleon, Gündüz Vassaf, Ali Neyzi, Aslı Erdoğan, İpek Ongun, Nihal Yeğinobalı, Emre Yılmaz.   Tiyatro: Genco Erkal, Haldun Dormen, Engin Cezzar, Göksel Kortay, Zeki Alasya, Nevra Serezli, Yavuzer Çetinkaya, Ali Taygun, Ülkü Tamer, Ahmet Levendoğlu, Beklan Algan, Çiğdem Selışık, Kerem Kurdoğlu, Nedim Göknil, Nedim Saban, Nur Sabuncu, Nüvit Özdoğru, Şirin Devrim, Tunç Yalman, Yağız Tanlı.  Politika: Tansu Çiller, Bülent Ecevit, İsmail Cem İpekçi, Rahşan Ecevit, Algan Hacaloğlu, Emre Gönensay, Kasım Gülek, Talat Halman, Ersin Faralyalı, Nur Suna Memecan, Emre Kocaoğlu, Kamil Ocak.  Müzik: Cem Karaca, Çiğdem Talu, Ahmet Uluğ, Aydın Karlıbel, Cem Yegül, Evin İlyasoğlu, Hüsnü Onaran, İnci Başarır, Mehmet Uluğ.  Sanat: Abidin Dino, Şakir Eczacıbaşı, Can Göknil, Fatma Baş, Feyha Kısakürek, Gül Derman, Vasıf Kortun.  Reklam: Serdar Erener, Yiğit Şardan, Çınar Kılıç  Basın: Ercan Arıklı, Sedat Ergin, Cüneyt Ülsever, Can Kozanoğlu, Perihan Mağden, Etyen Mahçupyan, Şahin Alpay, Altemur Kılıç, Nilüfer Kuyaş, Yıldırım Türker, İpek Cem, Kaan Kural, Korkmaz İlkkorur, Mansur Forutan.  Sinema- Tv- Radyo: Halit Refiğ, Ömer Kavur, Nuri Çolakoğlu, Ömer Madra, Ömer Karacan, Mehmet Garan, Tolga Örnek, Ersin Pertan.  Akademisyenler: Doni Rodrik, Celal Şengör, Emre Gönensay, Bülent Şenver, Türkkaya Ataov, Abdullah Kuran, Tunç Erem, Üstün Ergüder, Tosun Terzioğlu, Ahmet Serpil, Suna Kili, Özdemir Nutku, Vedat Yerlici, Şevket Pamuk, Ayşe Soysal, Sabih Tansal, Mim Kemal Öke.

Adminden Not: Bize e-posta yoluyla ulaşan emekli akademisyen, değerli bir ziyaretçimiz, mezun olduğu bu okulu da sitemizde görmekten mutlu olacağını dile getirmişti…Kendisinin ricası üzerine bu yazıya öncelik verilmiştir.

Kaynakça:

Özgüven, Burcu, ”Robert Kolej-Robert Kolej Binaları”  Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, İstanbul 1994, s.335-338

Robert Kolej Web Sitesi

Boğaziçi Üniversitesi Web Sitesi