Ebul Fadıl(Ebül Fazl) Mehmet Efendi Camii ya da Defterdar Camii, Tophane’de, ( http://www.degisti.com/index.php/archives/1583) Kılıçalipaşa Mahallesi’nde, bugün daha çok “İtalyan Yokuşu” olarak tanınan “Defterdar Yokuşu” üzerinde yer alır. Kanuni dönemi defterdarlarından İdris-i Bitlisi’nin oğlu Ebül Fazl Mehmet Efendi tarafından  1554 yılında Mimar Sinan’a yaptırılmıştır.

 Ebül Fazl Mehmet Efendi, 1554’de Mimar Sinan’a Tophane’deki  konağının civarında bir cami, bir mektep ve kendisi için bir türbe inşaa ettirmiştir. 1916 yılındaki Cihangir yangını sonrası caminin sadece dört duvarı ve minarisi ayakta kalabilmiş, haziresindeki mezar taşları da Kılıçalipaşa Camii’nin(http://www.degisti.com/index.php/archives/6446) haziresine nakledilmiştir.  1936’da  toprak üstünde hiçbir izi kalmayacak şekilde vakıflarca yok edilen yapının, 1970’li yıllarda arazisi çay bahçesi olarak kullanılmıştır. 1991’de Beyoğlu Müftülüğü ve Türkiye Diyanet Vakfı kanalıyla eski mimari üslubuna uygun olarak yeniden inşaa edilen camii, 1993 yılında ibadete açılmıştır.

Ebu’l-Fazl efendi Camii, Mimar Sinan’ın çatılı camileri arasında kendine özgü tasarımı ile farklı bir yere sahiptir. 890 m²  arsaya sahip, enine dikdörtgen planlı yapı, 300 m² alan üzerine kurulmuştur. Etrafı alçak duvarlarla çevrili avlusunun ortasında, 1893’de Zeynep Mualla Hatun tarafından yaptırılmış olan  şadırvanı bulunur. Duvarlarında küfeki taşı ve tuğlanın bir arada kullanıldığı cami, tek kubbeli ve tek minarelidir. Harimin kuzeybatı köşesinde yükselen minarenin, kare tabanlı kaidesinde duvarların almaşık örgüsü devam ettirilmiş, gövdede ise kesme taş kullanılmıştır.

 Minare kaidesinin oluşturduğu çıkıntı, harimin kuzeybatı köşesinde yer alan ve mihrap eksenine göre diğer çıkıntının simetriği olan, aynı boyutlardaki bir merdiven kulesi ile dengelenmiştir. Mimar Sinan’ın ilk kez Fatih Bali Paşa Camii’inde uygulamış olduğu bu çözümde, merdiven kulesi, fevkani mahfile çıkan merdiveni barındırmaktadır.

Minare kaidesi ile merdiven kulesinin dış hizalarına kadar uzanan son cemaat yeri, ahşap direklidir. Minberi, mihrabı ve kürsüsü mermerdendir. Harimin kuzey duvarının ekseninde yer alan basık kemerli giriş, sivri kemerli sığ bir nişin içine alınmış ve bu kemerin aynasına, caminin inşaa tarihini veren sülüs hatlı kitabe yerleştirilmiştir.

 Yapı iki sıra pencereyle aydınlatılmıştır. Alt pencerelerin dikdörtgen açıklıkları kesme taş sövelerle çerçevelenmiş, demir parmaklıklarla donatılmış ve sivri hafifletme kemerleriyle taçlandırılmıştır. Sivri kemerli tepe pencereleri ise alçı revzenlerle kapatılmıştır.

Caminin önünde, Defterdar Yokuşu üzerinde, banisinin adı tespit edilemeyen 1732 tarihli “Defterdar Emini Çeşmesi” bulunmaktadır.

Kaynakça:

Tanman Baha,” Ebü’l Faz-l Mehmet Efendi Camii” Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, İstanbul1994, c.3,  s.120,121

Beyoğlu Müftülüğü Web Sitesi