Avrupa Pasajı, Beyoğlu’nda, Meşrutiyet   Caddesi ile Sahne sokağı arasında yer alır. “Aynalı Pasaj” olarak da bilinmektedir. 1874’de, Ohing adlı bir Ermeni tarafından Mimar Domenico Pulgher’e yaptırılmıştır.

O zamanlar Naum Tiyatrosu (http://www.degisti.com/index.php/archives/7945)‘unun bulunduğu arazi de dahil olmak üzere İngiliz Sarayı’na kadar uzanan geniş alan ‘‘Jardin des Fleurs’’ adıyla tanınıyordu. 1856 yılında Louis Soullier burada kendi adına kurduğu sirkte gösteriler yapmış, 1861 yılında ise arazinin gerçek sahibi Mr. Scribe “Jardin des Fleurs’’ adını verdiği tiyatrosunu açmıştır. 5 Haziran 1870’de çıkan Beyoğlu yangınında tamamen yanan tiyatronun yerine Mr. Scribe bugünkü ünlü ‘‘Avrupa Pasajı’’nı yaptırmıştır.

Pasaj ilk açıldığında, Kuaför Karkonakis, Massali ve Zografos, terzi Konstantin Hisar, Madam Rizzo ve Marko Perpignai, ibrişimci Emmanuel Karlatos ve Yorgo Tsiotis, iplikçi josef Miari, saatçi Wosterling ve çiçekçi Sabuncakis gibi isimler burada faaliyet gösteriyordu. 1920’lere gelindiğinde ise Antranik Ütücüyan yerine terzi Menetaos, terzi Patrikles’in yerine müzik aletleri tamircisi Felix Livarevich, ayakkabıcı Moraitis’in yerine de ünlü kuyumcu Paghonis, saatçi ‘‘Todori Karavias’’ın yerine, deri ve köseleci ‘‘Niko Dimatos’’, temizlemeci ‘‘Dimitri Moraitis’’in (ayakkabıcı Niko’nun kardeşi) yerine tuhafiyeci ‘‘Hamurziadis’’, kuaför ‘‘Yosumidis’’in yerine, deri ve kösele satıcısı ‘‘Anastas Ventura’’, ayakkabıcı ‘‘Tombro’’nun yerine, şarküteri dükkanı ile ‘‘Pagonis ve Pantalos’’ gelmiştir.

1929’da hazineye intikal eden Avrupa Pasajı, Emlak ve Eytam Bankası tarafından satılmış,  1945’den sonra Kadıköylü ‘‘Mehmet tipi’’nin yönetiminde ‘‘Çamlıca Pazarı’’ buraya yerleşmiştir. 1955 yılından sonra  el değiştiren pasajda, ‘‘Çamlıca Pazarı’’nın yanındaki ‘‘Jan Vakkas’’ın yerine, terzi levazımatı ve kumaş satan ‘‘Eli ve Rafael Aciman’’ kardeşler yerleşmiş, ‘‘Lehner’’ ve ‘‘Livarevich’’in dükkanlarını ibrişimciler devralmış, ‘‘Louis Commendinger’’in yerine gene bir müzik aletleriyle, yayımlarının satıcılığını yapan ‘‘Hanberk Rupenyan’’ gelmiş ve 1960’lı yıllara kadar burasını oğlu ‘‘Rupen Hanberk Rupenyan’’ yönlendirmiştir.

Pasaj, restore edilmek amacıyla 1989’da boşaltılmış, çalışmaların tamamlanmasından sonra 1990’lı yıllarda tekrar açılmıştır.

Uzunluğu 56m olan Avrupa Pasajı, üzeri cam ve ferforjeden bir çatıyla örtülü orta geçidin iki yanında sıralanan dükkanlarıyla, lineer pasaj tipine girmektedir. Toplam 22 adet dükkanın her birinin üst katta bir odası ve mutfağı ile bir mahzeni vardır. Yapı neorönesans üslubunda inşaa edilmiş, cephede kullanılan taşları Malta adasından getirilmiştir. Her iki sokağa bakan dış cephelerde, üzeri yüksek bir alınlıkla vurgulanmış girişin iki tarafında, iki katlı birer pencere sırasıyla simetrik bir görünüm elde edilmiştir. Özel dövme demir kapıları tam kemerli, pencereler ise düz atkılıdır. Kilit taşlı kapı kemerleri birinci kat silmesi üzerine oturtulmuş, çatı silmesi olarak da kirpi saçak taklidi sıva ile sembolik bir friz oluşturulmuştur.

İki sokak arasındaki 1.5m lik kot farkı, başarılı bir mimari çözümle mekan içinde hissedilmemektedir. Bunu sağlamak için ortadaki geçit yaklaşık %3 lük tek eğimli bir rampa şeklinde oluşturulurken, dükkanlarda buna bağlı olarak kendi aralarında kademelendirilmiş, ancak birinci kat silmesi üzerinde yatay bir düzene geçilmiştir.

Pasajın zemini Trieste taşı ile döşelidir. Dıştaki yalınlığa karşın yapının içinde yoğun dekoratif öğelere yer verilmiştir. Mekanı zenginleştirmek amacıyla ana taşıyıcılar üzerine yerleştirilmiş insan boyunda aynalar(Ki yapıya bu aynaları dolayısıyla Aynalı Pasaj Da denmektedir.) ile üst katta nişler içindeki heykeller ve korent başlıklı sütunların arasında yer alan üzerleri kemerli ikiz pencereler pasajda dikkati çeken dekoratif unsurlardır. Ayrıca dış kapıların üzerinde; birinde aslan başı kabartması diğerinde de Atatürk maskının yer aldığı rozetler bulunmkatadır.

Pasaj ilk yapıldığında aynaların önündeki gaz lambalarıyla aydınlatılırken, elektriğin bağlanmasıyla bu lambalar kaldırılmış ve yerlerine modern aydınlatma objeleri takılmıştır.

Avrupa Pasajı bugün küçük ölçekli bir Nuruosmaniye Çarşısı görünümündedir.

Kaynakça:

Durudoğan Seza,Üsdiken Behzat ” Avrupa Pasajı” Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, İstanbul1994, s.431,432

Uguryavuz.tripod.com