Selimiye Camii, Üsküdar’da Selimiye Mahallesi’nde, Selimiye Kışlası’nın(http://www.degisti.com/index.php/archives/5843) karşısında, Selimiye Kışla Sokağı, Şerif Kuyusu Sokağı, Selimiye Camii Sokağı ve Çeşme-i Kebir Sokağı ile çevrili geniş alanda yer alır. III. Selim tarafından 1789–1807 yılları arasında; muvakkithane, çeşme ve bir sebil ile birlikte inşaa edilmiştir. Ahmet Nurettin Efendi’nin baş mimar olduğu dönemde kesme taştan yapılan caminin mimarının kim olduğu kesin olarak bilinmemektedir.

Dikdörtgen geniş bir avlunun içinde yer alan caminin kuzey, güney, doğu ve batıdan birer girişi vardır. Tak halinde ve harpuştalı olan bu girişlerin biri hariç diğer üçünün de, iç ve dış alınlarına ayet-i kerimeler yazılmıştır. Şerif Kuyusu Sokağı’na açılan avlu kapısının yalnız dış yüzünde ayet bulunmaktadır. Camiin cümle kapısı Selimiye Camii Sokağı’na açılmaktadır. Arazi meylinden dolayı iki taraşı, zemini ve korkulukları kesme taş olan bir rampanın yardımı ile avlu kapısına çıkılmaktadır. Kapının iki yüzüne gayet güzel celî bir hat ile ayetler yazılmıştır. Tak halindeki bu büyük ve yüksek kapının üzeri kurşun kaplı olup, tepesine küçük bir alem yerleştirilmiştir.

Ana mekanın üzerini örten kubbe tuğla ile örtülmüştür ve üzeri kurşun kaplıdır. Beş pencere dizisine sahip 14.60 m çapındaki kubbesi, dört küçük kubbeyle desteklenmiştir. Mihrabı ve minberi somakiden olan cami, süsleme bakımından oldukça zengindir. Kubbe, kalem işi dekor, kubbe göbeği ayetlerle bezelidir. Selimiye Camii’nin ilk tadilat işlemi; kalın bulunan cami minarelerinin taş yontma sistemi ile inceltilmesidir. Ancak 1823 yılında yaşanan şiddetli bir lodos fırtınası, bu inceltme fikrinin çokta yerinde bir karar olmadığını ortaya koymuştur. Fırtınada iki minaresi de yıkılan Selimiye Camii yeniden restorasyona girmiştir. Caminin dış duvarlarına kuşların barınması için çok güzel kuş evleri yapılmıştır.

Şerif Kuyusu Sokağı’ndan avluya girildiğinde, sağ tarafında abdest muslukları olduğunu görülür. Bunun ön kısmı muvakkithanedir. Muvakkithanenin sol tarafında ise bugün kullanılmayan çok büyük bir şadırvan vardır. 4 x 2 adım boyutlarındaki bu şadırvan dikdörtgen tekne biçimindedir. Üzerini kalın bir kapağın örttüğü bu teknenin dört yüzünde toplam 12 musluk yeri vardır. Kitâbesi yoktur. Kapının sol tarafında da helalar bulunmaktadır. Camiin haziresi Selimiye Kışlası Sokağı’na açılan avlu kapısının iki tarafında yer alır. Bu sokağa bakan avlu duvarına hacet pencereleri açılmıştır. Selimiye Kışlası Sokağı ile Şerif Kuyusu sokaklarının birleştiği yerde, bugün meşruta ve çocuk kütüphanesi olarak kullanılan sıbyan mektebi vardır. Fevkani olan bu yapının üst kısmı ahşaptır.

Caminin batı cephesinde hünkar daireleri vardır. İki katlı yapının altı bodrumdur. Alt katın iki kapısı olup, biri Selimiye Kışlası’ na diğeri ise hazireye bakmaktadır. Her iki kapıya da dörder mermer basamak ile çıkılır. Kışla tarafındaki kapının önünde, dört ince mermer sütunun taşıdığı, beşik kubbeli bir revak bulunur. Caminin sol tarafında, on altı mermer sütun üzerine oturtulmuş diğer mahfil yer alır. Altı geçittir. Kapısı son cemaat yerine bakan avluya açılmaktadır. Kapı önünde ikisi yana taşmış durumda, altı mermer sütunun taşıdığı bir revak vardır. Kemerli mermer kapısının üzerine bir ayet yazısı yerleştirilmiştir. Dik ahşap bir merdivenden üst kısımdaki koridora ve buradan da kadınlar mahfiline geçilmektedir. Mermer söveli, kemerli kapısının üzerinde ayet bulunmakta olup, sağdaki ahşap merdivenden üst kata çıkılmaktadır. Burada bir salon ve cami sahnındaki mahfile geçit veren koridor yer alır. Üst kısımda İ. Hakkı Konyalı’ nın kütüphanesi bulunmaktadır.

Üsküdar Selimiye Camii hakkında Hadika yazarı Hafız Hüseyin Efendi şu bilgiyi vermektedir: “Banisi, Sultan Selim Han-ı Salis’tir. Eyüp camiini tecdid ve ihya buyurduktan sonra Bina Emini olan rical-i Devlet-i Aliyye’den Uzun Hüseyin Efendi bu camiye dahi Bina Emini tayin olunup 1216 (1801) senesi yapımına başlanıp, 1220 Muharreminin 5. günü (5 Nisan 1805) tamamen bitmiş olup ibadete açılmıştır. Sultan III. Selim’in sırkâtibi Ahmet Efendi Ruznamesi’ne göre, 23 Zilhicce 1216 (26 Nisan 1802) pazartesi günü, yapılan bir merasimle Kavak Sarayı mahallinde ihya gerde-i şahane olan ta’limli asker kışlağı kurbınde bir camii şerif bina ve ihyası için temel atılarak inşasına başlanmıştır.”

Orhan Bayrak ise şunları yazmıştır:”1803’de Sultan III. Selim tarafından yaptırılmıştır.Caminin kapısındaki Arapça talik kitabede,III. Selim’in adı ve caminin inşaatının bitiş tarihi olan Hicri 1219 yılı kaydedilmiştir. Mimari tarzı Barok’tur. Planı kare şeklindedir ve kesme taştan yapılmıştır. Son cemaat yeri,altı mermer sütun üzerine beş kubbe ile örtülüdür. İki yönde mahfiller,tek şerefeli iki minare ve iki katlı hünkar dairesi bulunmaktadır.Dört duvar üzerine oturan ve eteğinde 24 pencere bulunan büyük kubbeyi köşelerindeki ufak kuleler desteklemektedir. Caminin içi,mermer ve tahta oyma işçiliği bakımından zengindir.Mihrabı ve minberi somaki mermerden yapılmıştır. 1964’te onarılmıştır”.

Tahsin Öz’ün Hadikat-ül Cevami’ye istinaden yazdığına göre; inşaat 1801’de başlayıp 1805’de tamamlanmıştır ve yapı 1954-1959 yılları arasında tamir edilmiştir.

Ayda Arel de, camii teknik yönden şu satırlarla incelemektedir: “1804 tarihli Selimiye Camii,asıl yapısı bakımından Nuruosmaniye’de başlayan akıma bağlanır.Belirgin askı kemerleri,kasnak pilastralarının kıvrımlı profili,dolgu duvarlarını bölen ve belli bir yapısal gerekçenin oluşturmadığı korniş ve plastrlar,daha eski örneklere dayanan uygulamalardır.Buna karşılık,son cemaat yerinin köşk şeklinde bir hünkar mahfeliyle bütünleşmesi ve yapıya dıştan bitişen bir kanat şeklini alması,yenidir.Bu buluş,daha sonraki 19. yüzyıl camilerinin ortak ve ayırıcı özelliği haline gelmiştir”.

1954-1959 yılları arasında kapsamlı bir onarım gören Selimiye Camii, 2004 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore edilmiştir.

Kaynakça:

Nabukadnazar.blogspot

İbb.gov.tr

İstanbulkulturenvanteri.gov