İstanbul’un Eyüp(http://www.degisti.com/index.php/archives/16975) ilçesinde,Defterdar Caddesi ile Zal Paşa Caddesi arasında yer alan Zal Mahmut Paşa Külliyesi, cami,medrese,türbe ve çeşmeden oluşmaktadır. Kanuni Sultan Süleyman’ın veziri Zal Mahmut ile karısı II.Selim’in kızı Şah Sultan’ın, Mimar Sinan’a yaptırdığı külliye, Hadikatü’l Cevamiye göre 1577 yılında inşaa edilmiştir.

Külliyenin banisi olan Mahmut Paşa’ya Zal lakabı çok kuvvetli bir güreşçi olması dolayısıyla Kanuni tarafından verilmiştir. Zal Mahmut Paşa, Şehzade Mustafa’nın öldürülmesi trajedisinde önemli rol oynamış biridir. Mustafa’nın boğdurulması esansında Zal Mahmut Ağa arkadan saldırarak, şehzadenin ölüm sürecini hızlandırmıştır, ki bu hizmetinin ödülü olarak da, Kanuni kendisini paşalığa yükseltmiştir…?

Külliyenin merkezini oluşturan cami,heybetli duvarlarıyla Haliç Sütlüce’den bile görülmektedir. Caminin kubbesi, bu yan duvarlar arasında adeta kaybolur. Duvarları taş ve tuğla ile almaşık örülmüş olan yapı, bu sebeple kırmızı-beyaz bir görünümdedir. Caminin içinde üç yanda, dörder sütunlu düz tavanlı revaklar bulunmaktadır.

Mermer mihrabı çini bezemeli olup, minberi kalem işleriyle süslüdür. Evliya Çelebi’nin çok methettiği minber,mihrap ve müzezzin mahfilindeki ince işçilikler, 16.yüzyılın en güzel örneklerindendir. Caminin yan duvarlarında sık aralıklarla görülen iki sıra pencere,Mimar Sinan’ın diğer eserlerinde görülmemiş bir uygulamadır. Tek şerefeli  minaresi caminin sağ tarafında yükselir.

Ortasında sekiz sütunlu şadırvanı olan avlusu, aynı zamanda medresesidir. Bu avludan kuzeyde yer alan merdivenle, alt medreseye ve avlusuna inilmektedir. Defterdar Caddesi tarafına bakan kapısında, kesme taştan bir çeşme ve sekizgen planlı,tek kubbeli türbe külliyeyi oluşturan diğer yapılardır.

1766 yılındaki depremde zarar gören külliye, II.Mahmut döneminde elden geçirilmiş, son olarak 1955-63 yılları arasında restore edilmiştir.

Kaynakça:

B.O.Ural, İstanbul’un 100 Mimar Sinan Eseri, İBB Kültür yayınlarıA.Ş., İstanbul 2011, s.172-174