Hürrem Sultan ya da Hürrem Haseki Sultan(1506-1558),Osmanlı padişahlarından Kanuni Sultan Süleyman’ın eşi ve sonraki padişah II.Selim’in annesidir. Süleymaniye Külliyesi(http://www.degisti.com/index.php/archives/6264) içinde, Kanuni’nin türbesi(http://www.degisti.com/index.php/archives/4621) yanında yer alan Hürrem Sultan Türbesi,1558’de Kanuni Sultan Süleyman tarafından Mimar Sinan’a yaptırtılmıştır.

 Aslen Rus olan,güzelliği nedeniyle küçük yaşta Kırım hanı tarafından Osmanlı sarayına sunulan Hürrem Sultan,kurnazlığı ile padişahın dikkatini çekmeyi bilmiştir. Kanuni`nin olması gerekenden daha fazla güven ve sevgisini kazanmış,onun nikahlı eşi olduktan sonra yaptıklarıyla,16.yüzyıl Osmanlı tarihini olumsuz yönde etkilemiştir.Kanuni`nin, Gülbahar Hatun`dan olan oğlu veliaht Sultan Mustafa`yı ortadan kaldırmak için çeşitli entrikalar ile önce Gülbahar Hatun`u, ardından kırk yaşındaki veliaht Mustafa`yı boğdurtmuştur.

Devlet yönetimine de hakim olan Hürrem Sultan, İran savaşını desteklemiş,Ruslar ve Lehlerle barış içinde yaşanılmasını sağlamıştır.[Hürrem’in oğlu,Kanuni’den sonra tahta çıkan II.Selim ile Osmanlı’da padişahların askerlerinin başında sefere çıkma durumu son bulmuş;bu da Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküşünü başlatan nedenlerden biri olmuştur.] Hürrem Sultan, Kanunî Sultan Süleyman ile birlikte çıktığı bir Edirne gezisi sonrasında 15 Nisan 1558’de, İstanbul’da ölmüştür. Önce Süleymaniye Camii Haziresine defnedilmiş, sonrasında yine Süleymaniye Camii haziresinde inşaa edilen türbesine nakledilmiştir.

Kesme köfeki taşından yapılan türbe,dıştan sekizgen, içten onaltıgen planlıdır ve yuvarlak kasnaklı bir kubbe ile örtülmüştür. Türbenin giriş cephesi dışındaki her cephesinde,altlı üstlü ikişer penceresi vardır.Alt sıra pencereler dikdörtgen söveli olup, üzerlerinde hafif sivri sağır kemerler yer almaktadır.Pencere alınlıklarının etrafını pembe mermerden bir bordür çevirmektedir. Yapının tüm pencereleri,silmeler içerisine alınmış;böylece cepheye hareketlilik kazandırılmıştır.

Türbenin, önde dört arkada iki sütunun taşıdığı,düz çatı ile örtülü revaklı bir girişi vardır. Mukarnas başlıklı sütunlar,birbirlerine sivri kemerlerle bağlanmış ve kilit taşları üzerine de rozetler yerleştirilmiştir.Türbenin basık kemerli giriş kapısı üzerinde,Kelime-i Tevhid yazılı bir kitabe bulunmaktadır.Kapının iki yanında yer alan çini panolar,lacivert, firuze ve beyaz renklerin kullanıldığı mermer taklidi şeklindedir. Bunların üzerindeki sivri kemerli panoda bahar dalı, altında lale, karanfil gibi çiçeklerden meydana gelmiş kompozisyonlara yer verilmiştir. Köşe dolgularında,mavi zemin üzerine beyaz konturlu,Çin bulutları görülmektedir. Bunların üzerine de,lacivert zemine beyaz sülüs yazı ile ayetler yazılmıştır.Ayrıca kubbenin kasnağı üzerine de, kabartma olarak ayetler bulunmaktadır.

Yapının içi renkli çinilerle bezenmiştir. Bitkisel motifli bu çinilerde mercan kırmızısı, lacivert,firuze renkleri yanında Türk çini sanatında çok rastlanmayan siyah renk de kullanılmıştır.Üst sıra pencerelerin altına kadar duvarlar,çinilerle kaplıdır. Alt sıradaki pencerelerin alınlıkları da çinilerle kaplanmış,hatayi ve hançer yaprakları tüm yüzeyi doldurmuştur.Alınlıklar üstüne de,beyaz sülüs yazı ile yazılmış ayetler yerleştirilmiştir. Burada kapının iki yanındaki çinilerden farklı olarak,renkli sır tekniğinin kullanıldığı da görülmektedir.

Türbede çini bezemeler dışında, ağaç işlerine ve kalem işlerine de geniş yer verilmiş;kubbenin içi kalem işinden bitkisel kompozisyonlarla tezyin edilmiştir. Kapı kanatlarında, pencere kanatlarında ve sanduka şebekelerinde özellikle kündekari tekniğinde, ağaç işçiliği göze çarpmaktadır.

Türbe içerisinde Hürrem Sultan yanında, Sultan II. Selim’in şehzadesi Mehmet ile Kanuni Sultan Süleyman’ın kız kardeşi Hatice Sultan’ın kızı olan Hanım Sultan gömülüdür. 

İstanbul Kültür ve Turizm İl Müdürü Prof. Dr. Ahmet Emre Bilgili, Kanuni Sultan Süleyman, Mimar Sinan ve Hürrem Sultan türbelerinin, özgün hali bozulmadan, Süleymaniye Camii restorasyonu kapsamında  ele alındığını; İstanbul Türbeler Müze Müdürü Hayrullah Cengiz ise restorasyon çalışmalarının yıl sonuna kadar tamamlanacağını açıklamıştır.