Tophane Çeşmesi, Beyoğlu’na bağlı Tophane semtinde, Meclis-i Mebusan ve Kılıç Ali Paşa caddeleri arasında yer alır. I. Mahmut tarafından, Taksim Suyu Tesisleri’nin bitiminden sonra, 1732 yılında yaptırılmış bir meydan çeşmesidir. I. Mahmut Han Çeşmesi adıyla da bilinen çeşme, İstanbul’un üçüncü büyük ve en yüksek duvarlı çeşmesidir.

Tophane Çeşmesi, güneyden Kılıç Ali Paşa, kuzeyden Nusretiye camileriyle, batıdan Tophane atölyeleri ve doğudan rıhtım ile çevrili Tophane Meydanı’nın ortasına inşaa edilmiştir. Mimar Mehmet Ağa’nın eseri olan çeşme, zamanla kıyının doldurulmasıyla denizden uzakta kalmıştır.

Osmanlı Devleti’nde 1700- 1740 yılları arasında, meydanların ortasına geniş saçaklı, anıtsal çeşmeler yapılmıştır. Böylece çeşme yapımında klasik Osmanlı üslubundan Batı üslubuna geçiş yaşanmıştır. Tophane Çeşmesi de bu geçiş dönemini yansıtan eserlerden biridir. Çeşme yapılacağı zaman burada bulunan tüm dükkanlar yıktırılarak meydan açılmıştır. Tophane Meydan Çeşmesi, gümrük emini olan Ahmet Ağa’ya 76.000 kuruş 84 akçeye yaptırılmıştır. Çeşmenin açılışı ile Taksim Suyu Sistemi faaliyete girmiş ve I.Mahmut Taksim’den suyu kendi eliyle salıvermiştir.

Mermer çeşmenin dört yüzü de, mimari ayrıntı olarak birbirinin aynıdır. Kare planlı çeşmede, Barok üslup etkili geniş saçak ile Osmanlı klasik dönem mimarisinde kullanılan sivri kemerli nişler bir arada kullanılmıştır. Yüzeylerde, ortada sivri mümas ve pirinç malzemeden birer musluk ile yalak yer alır. Gövdesinin üst taraflarını çepeçevre dolaşan ve her bir tarafa beşer mısralık ikişer satır halinde, celli sülüs ile yazılmış, kırk mısralık uzun tarih kasidesi, şair Nafihi’ye aittir. Çeşme, yapıldığı dönemin zevkine uygun olarak, zengin bitki motifleriyle tezyin edilmiştir. Taş süslemede, saksı içindeki meyve ağaçları, vazoda çiçek görüntüleri yer alır. Bu motifler dikdörtgen çerçevelere, kenarlara ve nişin içine doğru bir sıralama dizi gibi sıralanmışlardır. Motifler birbirlerinden farklı kompozisyonlarda birer natürmorttur.

Tophane çeşmesi yapıldığı dönemden itibaren üç defa geniş kapsamlı onarım görmüştür. Bunlardan ilki 1837 yılında gerçekleşmiş; çeşmenin üst örtüsü tamamen değişmiş, teras çatı yapılmıştır. Çeşme, 1956-1957 yıllarında ise, kentsel dönüşüm müdahaleleri kapsamında, İstanbul Sular İdaresince restore edilmiştir.

Son olarak çeşme, 2006 yılında Sabancı Grubu’na ait GıdaSA bünyesinde faaliyet gösteren ‘Saka Su’ tarafından, “Sosyal sorumluluk” çalışması kapsamında restore edilmiştir. Bu yenileme çalışmalarında çeşmenin bezemeleri, 40 metrekarelik 23 ayar altın varakla zenginleştirilmiş, tarihi gravürlere sadık kalınarak saçak ile kubbe yeniden yapılmış ve çeşmeye yeniden su verilmiştir. Döneminin mimari sentezini ve bezemesini özgün halde günümüze taşıyan Tophane Çeşmesi, Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün mülkiyetindedir.