Ayia Paraskevi Rum Ortodoks Kilisesi, Hasköy’de Baçtar Sokak ile Çançan Sokak arasında yer alır.  Azize Paraskevi’ye adanmış olan kilise, bir zamanlar cemaatin önde gelen kişilerinin gömüldüğü yer olması dışında, erken dönemlere ait ikonaları açısından da önem arz etmektedir. Yapıya genel olarak eklektik üslup hakimdir.

Romalı zengin bir ailenin üç kızından biri olan Paraskevi, ailesinin ölümünden sonra hristiyan olmuş ve bütün mallarını fakirlere dağıtarak Roma çevresinde hristiyanlığı yaymağa çalışmıştır. Hristiyanların takip edildiği bu yıllarda, İmparator Antoninus Pius (138-161)’un emriyle tutuklanmış ve başı kesilerek 26 Temmuz’da öldürülmüştür. Hıristiyanlığın kabulünden sonra ilk azizelerden kabul edilmiş ve bakire olduğu için “Parthenomartis” ünvanın almıştır.

Kitabesinden anlaşıldığına göre ilk kilise, Eflak Voyvodası Konstantin Brankovanos’un yardımlarıyla 1692’de inşaa edilmiştir. Daha evvelce kilisenin bulunduğu yerde aynı adı taşıyan bir ayazmanın bulunduğu, 1583 ve 1604 listelerinde yazılıdır.  Ayrıca 1652’de İstanbul’a gelen Antakya Patriği’nin katibi Paulus da raporunda bu ayazmadan bahsetmiştir.

Zamanla harap hale gelen kilise, Patrik I.Konstantinos zamanında 1833 ylında geçirdiği geniş kapsamlı restorasyon sonrasında büyük ölçüde değişikliğe uğramıştır. Yapının bu dönemden kalma kitabesi, narteksden naosa  girilen kapıda yer alır. 1958 yılında I.Athinagoras zamanında kilise tekrar onarım görmüştür.

Yüksek duvarların çevrelediği geniş bir avlu içerisinde yer alan kilise, 22.19 x 13.86 m. ölçülerinde bazilika planlı ve üç neflidir. Kuzey ve güney cepheleri düzgün tuğla ile örülmüş yapının, diğer cepheleri kaba yontu taş üzeri sıvalıdır. Genel örtü sistemi dışarıdan kırma çatıdır. Naosa giriş yuvarlak tuğla kemerlidir. Nefler birbirinden  beşer sütun ve birer gömme sütunla ayrılmaktadır. Sütunlar, kare kesitli ve üzeri yivli kaideler üstünde yükselmektedir. Arsitravlarla birbirine bağlanan sütunların başlıkları sadedir ve üzerlerinde kare abaküsler yer alır. Güney nefin güneydoğusunda, Ayia Paraskevi’nin tabutu bulunur. Narteksin üzerindeki “L” şeklindeki galeriye naosdan çıkılır.

Doğudaki apsis yarım yuvarlağı dışa doğru çıkıntılıdır. Apsis ve iki yandaki hücreleri kapsayan ahşap ikonastasis, sütuncuklarla bölümlere ayrılmıştır. İkonostasisin üst kısmında Hz. İsa’nın hayatı ile ilgili sahneler vardır. Altta ise soldan itibaren;Hagios Nikolaos, Hagios Brankovanos ve ailesi,Hagia Paraskevi, Meryem ve çocuk İsa, Hz. İsa, İoannes Prodromos, Hagios Konstantinos ve Hagia Helene Hagia Argyre betimlenmiştir. İkonastasion, ambon ve despot tahtı gibi litürjik öğelerde eklektizm etkilieri ağır basmaktadır.

Sonradan yapının güneyine eklenmiş olan, mermerden, kare kesitli kaide üzerinde yükselen, baldaken tarzındaki, üzeri kubbeli, yüksek çan kulesi, kilise ile mimari bakımdan bir bütünlük teşkil etmez.

Ayia Paraskevi Kilisesi’ne ait Ayia Pareskevi ve Ayia Pandeleimon ayazmaları halen mevcuttur. Yapının kuzeybatısında yazıhane ve yönetim birimleri ile kilise görevlisinin evi yer alır. Mezarlık ise kilisenin kuzeyinde ve doğusunda bulunur.

Kaynakça:

E.Şarlak, İstanbul’un 100 Kilisesi,İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları, İstanbul 2010, s.26

Linkler:

Kenthaber.com