Saint Benoit Lisesi (resmi adıyla Özel Saint Benoit Fransız Lisesi –Lycée Français Privé Saint-Benoît)), Karaköy’de(http://www.degisti.com/index.php/archives/581), Kemeraltı Caddesi  üzerinde yer alır. Türkiye’nin en eski eğitim kurumlarından biri olan Saint-Benoit Lisesi aynı zamanda İstanbul’un en köklü latin-katolik kurumlarından da biridir.

8 Kasım 1583’de Galata Saint Benoit Kilisesi ve Manastırı’na yerleşen Cizvit misyonerleri, çevredeki fakir çocuklarının eğitim görmesi için bir erkek okulu açmış, böylece Saint Benoit Lisesi’nin temelini atmışlardır. 1585’de salgın hastalık yüzünden kapanan okul, 20 Eylül 1609’da İstanbul’a ikinci kez gelen bir Cizvit misyoner grubu tarafından tekrar açılmıştır.  1686 yılında çıkan yangında büyük hasar gören okul, 1783 yılında Kral XIV. Louis’in emri ile Lazarist Rahıpleri’ne devredilmiştir. Okulun ilk Lazarist müdürü Antoine Renard’dır.

1783 yılı Saint Benoit Lisesi’nin resmi kuruluş tarihi olarak kabul edilse de, kurumun tarihi aslında 1362’de, Galata henüz bir Ceneviz kolonisiyken başlar. Üstelik başlangıçta Saint-Benoit, Fransız değil; bir İtalyan kurumudur. Monte Cassino’daki Benedikten manastırına bağlı Cenovalı rahibeler tarafından kurulan Santa-Maria della Misericordia (Monastero della Cisterna de Pera – Pera Sarnıcı Manastırı olarak da bilinir) isimli bir manastır, bugünkü kurumun temelini oluşturmaktadır. Bu yapıdan günümüze ulaşabilen tek parça; okul girişindeki çan kulesidir. 12 Mayıs 1427 tarihinde Francesco Spinola başkanlığındaki İtalyan Benedikten keşişlerinin denetimine giren ve ismini “San Benedetto” olarak değiştiren kurum, 24 Ekim 1450’de Dom Nicolas Meynet başkanlığındaki Fransız Benedikten keşişlerinin yönetimine geçmiş ve böylelikle Saint-Benoit adını alarak bir Fransız kurumuna dönüşmüştür.

Başlangıçta sadece Fransız uyruklu öğrencileri kabul eden ve tamamen yatılı olan okul, 1831’den itibaren gündüzlü kısmını da açmış ve Sultan II.Mahmut’un verdiği bir fermanla Osmanlı uyruklu öğrencileri de kabul etmeye başlamıştır. Yine ilk defa bu tarihte öğrencilere okul forması giyme zorunluluğu getirilmiştir. Osmanlı devletinin Fransız kültürü aracılığıyla Avrupa’ya açılmaya başladığı bu dönemde Saint-Benoit Lisesi, Fransızca bilen elit bir sınıfın oluşmasına katkıda bulunmuştur.

Okul 1832’de yangın ve salgın hastalık dolayısıyla önce Yeşilköy’e daha sonra Bebek’e taşınmıştır. Zamanın müdürü Leleu’nün çağrısı üzerine “Filles de la Charité” teşkilatına bağlı Fransız rahibeler, 8 Aralık 1839 günü Soeur Serviragol’ün yönetiminde İstanbul’a gelmişler, içlerinden Bernardine Oppermann ve Louise-Amélie Albertine Tournier isimli iki rahibe, okula bir de kız bölümü eklemişlerdir. Bu tarihten itibaren Saint-Benoit kız ve erkek okulları, bir duvarla ayrılmış olsalar da, aynı binada faaliyet göstermişlerdir. Saint-Benoit böylelikle Filles de la Charité teşkilatının İstanbul’daki faaliyetlerinin merkezi haline gelmiş ve buraya bağlı rahibele,r daha sonraki tarihlerde Sainte-Pulchérie Fransız Lisesi, Notre-Dame de la Paix (Şişli Lape) Hastanesi gibi kurumlar yanında, günümüze ulaşamamış olan Taksim Pasteur ve Aynalıçeşme Jérémiah Hastaneleri ile Bebek Saint-Joseph Fransız Yetimhanesi’ni kurmuşlardır. Aynı dönemde teşkilata ait okul, hastane ve yetimhanelerin beslenme ihtiyacını karşılamak için Beykoz’da oluşturulan çiftlik, 1842’den itibaren Polonyalı mültecileri barındırmaya başlamış ve zamanla Polonezköy’e dönüşmüştür.

19. yüzyılda Saint-Benoit’nın öğrencileri genellikle yabancı ve levanten hristiyan ailelerin çocuklarından oluşsa da, zamanla yerli gayrimüslim çocukların sayısı da artmıştır. Bu dönemde Saint Benoit’ya özellikle Katolik Ermeni ve Bulgar cemaatinin ilgisi görülmektedir. 1841’de okula bir de ilkokul kısmı eklenmiş ve aynı yıl Fransa Dışişleri Bakanı François Guizot’nun maddi desteğiyle 1866’ya kadar faaliyet göstermiş olan bir matbaa açılmıştır. Yine 1841 yılında, Fransa kralı Louis-Philippe tarafından Saint-Benoit lisesine, eğitim kalitesinin yüksekliği dolayısıyla Collège Royal (Kraliyet Koleji) ünvanı verilmiş, böylelikle Saint-Benoit diplomasının Fransa’daki lise diploması ile denkliği resmen sağlanmıştır. 1844’de okula bir eczane, 1862 yılında da bir dispanser eklenmiştir.

Kırım Savaşı (1853-1856) sırasında Saint-Benoit’daki rahibeler, askeri hastanelerde önemli yararlılıklar göstermişlerdir. Okulun devlet katında prestijinin artmasının sonucunda ilk müslüman öğrenciler 1855 yılında okula kaydolmuşlardır. Saint-Benoît Lisesi, Bulgar Katolik Kilisesi’nin oluşmasında önemli rol oynamıştır. Bu cemaatin liderlerinden Dragan Tsankov 1859-1861 yılları arasında propaganda amacıyla yayınladığı Bılgariya gazetesini, zamanın lise müdürü Eugène Boré’nin izniyle burada bulunan matbaada basmıştır. Zaten bu cemaat, kendi kiliselerinin ibadete açıldığı 6 Ocak 1861 tarihine kadar Saint-Benoit’nın kilisesini kullanmışlardır. 1869 yılında resmi bir ziyaret için İstanbul’da bulunan Fransa İmparatoriçesi Eugénie  okulu ziyaret etmiştir. “93 Harbi” olarak da bilinen 1877-78 Türk-Rus Savaşı sırasında, okulda görev yapmakta olan rahibeler askeri hastanelerde çalışmak için gönüllü olmuşlardır. Yaralı askerlerin tedavisi amacıyla hastaneye dönüştürülmüş olan Beylerbeyi Sarayı’nda (http://www.degisti.com/index.php/archives/343) görev yapan 6 Saint-Benoit’lı rahibe, koleraya yakalanarak hayatlarını kaybetmiş; zamanın sadrazamı Ahmet Vefik Paşa, okul müdürü Eugène Boré’ye bir mektup göndererek bu kayıplardan duyduğu derin üzüntüyü dile getirmiş ve minnet duygularını ifade etmiştir. Savaşın Türkiye’nin aleyhine dönmesi üzerine Balkanlardan başlayan göç akını sırasında, okul yatakhaneleri muhacirlere tahsis edilmiş, ayrıca başrahibe Soeur Mahéo önderliğinde halka ücretsiz yemek dağıtılmıştır.

1875-1880 yılları arasında, zamana yenik düşen okul binaları tamamen yıkılmış ve bugünkü haliyle yeniden inşaa edilmiştir. Binanın mimarı, Saint-Benoit mezunu olan ve Paris’de mimarlık eğitimi gören Alphonse Cingria’dır. 14.000 metre karelik bir alana yayılan binalar, Fransa Büyükelçiliği adına tapuya kaydedilmiştir; ki bugün de büyükelçiliğin gayrimenkulüdür. Okulun ana bahçesine bakan saat, Aziz Benediktus yortusuna denk gelen 11 Temmuz 1880 günü saat 12:00’de törenle çalıştırılmış ve inşaat resmen tamamlanmıştır. 1894’deki İstanbul depreminin yarattığı korkunun da etkisiyle, okulun fen bilimleri öğretmeni rahip Jean Guérovitch okula bir sismograf yerleştirmiştir. Aynı dönemde okuldaki bilimsel koleksiyonların sayısı artmış ve bazı sınıflar ile salonlar adeta müzeye benzemiştir. 23 Aralık 1895’de okulda bir tiyatro salonu açılmış ve Türkiye’deki tüm Fransız okullarında olduğu gibi, Saint-Benoit’da da tiyatro kolu en çok önem verilen öğrenci aktivitesi olmuştur. 1897’de Sainte Pulchérie Koleji binası satın alınarak, orta kısım buraya taşınmıştır.

I. Dünya Savaşı yıllarında Fransa ve Osmanlı İmparatorluğu’nun savaş halinde bulunması nedeniyle okul 18 Kasım 1914’de hükümet kararıyla kapatılmış, Fransız din adamları yurtdışına çıkarılmış ve okul binası yataklı bir askeri hastaneye dönüştürülmüştür. Okulun dış cephesi bu dönemde hastane rengi olan sarıya boyanmıştır. Kısa bir süre sonra ise binaya İstanbul Erkek Lisesi yerleşmiştir. Binadaki kilise ise Avusturya Lisesi’nde görev yapan rahiplere devredilmiş ve böylelikle zarar görmeden açık kalması sağlanmıştır. 1919 yılında Fransız rahip ve rahibelerinin dönüşüyle Saint-Benoit Lisesi 594 öğrencisiyle tekrar açılmıştır. 1921 tarihli Ankara Antlaşması ve 1923 tarihli Lozan Antlaşması sırasındaki mektup teatisiyle Türkiye’deki Fransız eğitim, sağlık ve din kurumlarının faaliyetlerine devam etmeleri garanti altına alınmış ve böylelikle Saint-Benoit Lisesi bugünlere ulaşabilmiştir. 1924 tarihli Tevhid-i Tedrisat ve 1935 tarihli Özel Eğitim Kurumları yasalarıyla, tüm yabancı okullarda olduğu gibi Saint-Benoit’da da önemli değişiklikler gerçekleşmiş; okul binalarında dini sembollerin, yabancı devlet adamlarına ait fotoğrafların ve bayrakların bulundurulması ayrıca okulda görevli din adamları ve rahibelerin okul binasında dini kıyafetle dolaşmaları yasaklanmıştır. Türkçe, Tarih ve Coğrafya derslerinin Türk öğretmenlerce Türkçe olarak okutulması kuralı da bu kanunlarla getirilmiştir. Bunun dışında okulda Müdür Başyardımcısının da mutlaka Türk olması koşulu konmuştur. 1931 yılında yabancıların ilkokul açmalarının yasaklanmasıyla Saint-Benoit ilkokulu kapanmış ve kurum eğitime ilkokul sonrası iki sene hazırlık, üç sene orta ve üç sene lise olmak üzere toplam sekiz yıllık bir okul olarak devam etmiştir. 1930’larla beraber daha önceleri öğretmenlerin büyük çoğunluğunu oluşturan Fransız rahip ve rahibelerin sayısı yavaş yavaş azalmış ancak müdürler hep Lazarist teşkilatına mensup rahipler arasından atanmıştır.

Türkiye’de öğrenci kulüplerinin kurulmasına öncülük etmiş okullardan biri olan Saint-Benoit Lisesi, daha 1950’lerden itibaren Gezi Kolu, Spor Kolları gibi aktiviteler geliştirmiştir. 1948 yılında kurulmuş olan Satranç Kolu, her sene düzenlenen İstanbul Liselerarası Satranç Turnuvalarında 1959 yılına kadar aralıksız birinci olmuştur. Saint-Benoit Lisesi, 1950’li yılların başında adlî bir olayla gündeme gelmiştir. 30 Mart 1953 tarihinde Dimitri Elefteriadis isminde bir kişi, Saint-Benoit Kız Lisesi’nden mezun olduktan sonra aynı lisede muallim muavini (öğretmen yardımcısı) olarak görevlendirilen kızkardeşi Anastasya’nın Katolik mezhebine geçmesinden okulda görevli rahibeleri sorumlu tutmuş ve lise binasına gelerek, Kız Bölümü Müdiresi Soeur Anna Hubert’i ve Başrahibe Soeur Marie-Sophie’yi tabancayla yaralamıştır. Olayla ilgili davada, saldırıdan yaralı olarak kurtulan rahibeler sözkonusu kişinin mezhep değiştirmesinden sorumlu olmadıklarını belirtmişler; saldırgan ise iddialarında ısrar etmiştir. Olayın yarattığı huzursuzluk sonucu özellikle Rum cemaatinden pek çok veli çocuğunu okuldan almıştır. Dönemin basını konuya geniş yer ayırmış, okulda herhangi bir dinî propagandanın yapılıp yapılmadığının tespiti için Milli Eğitim Bakanlığı müfettişler görevlendirmiştir.

1960 yılında erkek bölümünün Lüleci Hendek Caddesi’ndeki girişi kapatılmış ve Kemeraltı Caddesi üzerindeki kapı kullanılmaya başlanmıştır.1974’de okulun yatılı bölümü kapatılmış ve kurum tamamen gündüzlü hale gelmiştir. Yine bu dönemde, okulun kız bölümünde yer alan şapel kapatılarak, kız bölümünün öğretmenler odası olarak düzenlenmiştir. 1976-1977 eğitim yılında kısa süreli de olsa bir öğrenci gazetesi (Thème) yayınlanmıştır. 1987 yılında Kız ve Erkek bölümleri birleştirilmiş ve karma eğitime geçilmiştir. Aynı yıl, okulun din adamı olan son müdürü Père Yves Danjou, 1977 yılından beri sürdürmekte olduğu görevinden ayrılmış ve okula din adamı olmayan ilk Fransız müdür olarak Michel Goupil atanmıştır. Bir dönem beden salonu olarak kullanılmış olan okulun tarihi tiyatro salonu, 1998 yılında onarılarak eski haline getirilmiştir. Okuldaki dispanserde hemşirelik yapan Fransız rahibelerin azalması nedeniyle 1998 yılında Suore di Carita dell’Immaculata Concezione di Ivrea (kısa adıyla les Soeurs d’Ivréa) teşkilatına bağlı, daha önce İtalyan Hastanesi’ni yönetmekte olan İtalyan rahibeler de dispanserde çalışmaya başlamışlardır. Dispanser, 20 Ağustos 2002 tarihinde Özel Sen-Benua Polikliniği adıyla T.C. Sağlık Bakanlığı’ndan onaylı bir sağlık kurumuna dönüşmüş, sadece okul öğrencilerine revir hizmeti vermekle kalmayıp Galata semtindeki fakir ailelerin de sağlık hizmetlerini Caritas Internationalis’in desteğiyle ücretsiz olarak görmeye başlamıştır.

1997 yılında çıkarılmış olan kesintisiz sekiz yıllık zorunlu ilköğretim yasası nedeniyle okulun ortaokul kısmı aşamalı olarak kapatılmıştır. Bu kanunun bir sonucu olarak Saint-Benoît günümüzde 1 yılı hazırlık ve 4 yılı lise olmak üzere toplam 5 yıllık bir eğitim kurumudur. Sekiz yıl boyunca Saint-Benoit’da okumuş olan son öğrenciler, okulun 222. yılı olan 2005 yılında mezun edilmiştir. Bu büyük değişiklik okulun öğrenci sayısının önemli ölçüde azalmasına yol açmıştır. Öğrenci açığını kapatmak düşüncesiyle 1999 yılında lise mezunlarından oluşan bir grup, Fransızca eğitim yapan ve Saint-Benoît’nın eğitim kadrosuyla desteklenen Sembol İlköğretim Okulu’nu İstanbul’un Bahçelievler semtinde kurmuşlar ancak mevcut kanunlara göre bu ilkokuldan liseye doğrudan geçiş sağlanamadığından, istenen sonuç alınamamıştır. 2000’li yıllarda okul binalarının depreme olan dayanaklılığını arttırmak amacıyla geniş çaplı bir onarım başlamış, eski kız bölümü avlusunun batısındaki, içinde eskrim salonunu barındıran ek bina 2006 yılında yıkılarak yeniden inşa edilmiştir.

Okulun rekabet gücünü arttırmak amacıyla, ikinci yabancı dil olan İngilizce’nin yanı sıra, 2006 yılından itibaren İspanyolca üçüncü dil olarak eğitim programına dahil edilmiştir. 2010-2011 eğitim yılından itibaren Almanca da seçmeli üçüncü dil olarak okutulmaktadır. 146 yıl boyunca sörlerin aralıksız hizmet verdiği dispanser 15 Kasım 2008 tarihinde faaliyetlerine son vermiş; Soeur Monique Geins’in Aralık 2009’da Türkiye’den ayrılmasıyla da Saint-Benoit’da hiç rahibe kalmamıştır. Günümüzde % 60’ı kız olmak üzere toplam 929 öğrencisi olan okul, her yıl 186 öğrenci almaktadır. Okulun şimdiki müdürü, 2002 yılından beri görevde olan Luc Vogin; Türk Müdür Başyardımcısı ise 2008 yılından bu yana Liliana Maria Ünal‘dır. Okul mezunları Saint Benoit’lılar Derneği (Association Saint-Benoit) çatısı altında örgütlenmişlerdir. Mezunlar 1985’ten bu yana her yıl Haziran ayının ilk cumartesi günü düzenlenen Pilav Günü‘nde biraraya gelmektedir.

Saint Benoit Kilisesi ve Manastırı, Cenevizli Benedikten tarikatı papazlarının kilisesi olarak bilinir. Yapının bulunduğu yerde 13.yy’da bir sarnıç olduğu ve bu sarnıcın üzerinde “Santa Maria Della Citerna” isimli 14.yüzyıla ait bir kilisenin olduğu bilinmektedir. Kilisenin inşaa tarihi, kapısı üzerindeki yazıya göre 1427’dir. Bizans kiliseleri tipindeki kilisenin 15.yüzyıl yapımı çan kulesi, araştırmacı d’Alessio’ya göre; suriçi Galata’sından günümüze kadar gelebilmiş olan en eski yapılardan biridir.

Saint-Benoit manastırı, 1540 yılında Fransa Kralı I. François’nın talebi ve Kanuni Sultan Süleyman’ın izniyle Fransa Büyükelçiliği Şapeli olarak kabul edilmiş ve böylelikle diplomatik koruma altına girmiştir. 18 Kasım 1583 tarihinde Fransa Kralı III. Henri’nin isteği doğrultusunda Papa XIII. Gregorius, manastırı Benedikten tarikatından alıp Cizvit (Jésuites) rahiplerine vermiş ve Jules Mancinelli’nin yönetiminde ikisi Fransız ve ikisi İtalyan toplam dört Cizvit rahip, kurumu devralmıştır.

1686 yılında yanan kilise, Fransa Büyükelçisi Pierre de Girardin’in girişimiyle, kubbeli olarak yeniden inşaa edilmiş ve o zamana kadar sadece camilere tanınmış olan bir ayrıcalıktan yararlanarak kubbelerinin kurşunla kaplanmasına izin verilmiştir.

1865’de geçirdiği bir yangından sonra Saint Benoit Kilisesi’nin sadece planı ve çan kulesi ayakta kalmıştır. Kilisenin 19.yy’da gördüğü restorasyon sırasında veya daha sonrasında, kilisenin içine Sainte Anna adına bir şapel yapılmıştır. Yapı kuzey-güney doğrultusunda tonoz ve kubbelerle örtülü, uzunlamasına dikdörtgen, üç mekandan oluşmaktadır. Kubbe kasnaklarında, renkli camlardan dini figürler tasvir edilmiştir. Fransa Büyükelçisi Salignac Baronu Jean de Gontaut-Biron ile Macaristan ulusal kahramanı II. Rákóczi Ferenc’in mezarlarını da barındıran kilise, 1929 yılında onarılmıştır.

Kaynakça:

Kutluay Erdoğan,Eroğlu Özkan, “Saint Benoit Lisesi”-“Saint Benoit kilisesi ve Manastırı”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, İstanbul1994, s.412-413

sb.k12.tr