Studios Manastırı Hagios İoannes Prodromos(Vaftizci Yahya)Kilisesi-İmrahor Sarayı-İmrahor Camii-İmrahor İlyas Bey Camii, Yedikule’de, İmam Aşir Sokak’da yer alır. Yapı harap durumda olmasına rağmen İstanbul’un ayakta duran en eski dini yapısıdır. Günümüze sadece duvarları gelebilmiştir.

İoannes Prodromos Kilisesi, Doğu konsülü Studios tarafından, kendi mülkü olan bir arazide 456-463 yıllarında, büyük bir manastırla birlikte kurulmuştur. Banisinin ismi Studios’la anılan  manastır ve kilise, Doğu Roma Dönemi’nde önemli bir dini merkez olarak kullanılmış, zamanın ünlü patrikleri burada yetişmiştir. Bu manastırda yaşayan keşişlere, nöbetleşe olarak gece-gündüz ayin yapmalarından ötürü uykusuzlar (akometoi) denmiştir. Yapının asıl şöhreti, daha sonra aziz ilan edilen Theodoros Studites’in (798-826) buraya baş keşiş olması ile başlar. 700 kadar keşişin barındığı manastır, devrinin en büyük teoloji merkezi olmuş, ayrıca burada hazırlanan ikonalar, minyatürler ve el yazmaları büyük kazanmıştır.Theodoros Studites ve keşişlerinin İkonoklazma hareketine karşı mücadeleleri kilise tarihinde önemli bir yere sahiptir.

Studios Manastırı’nın iç tüzüğünü belirten ve bir çeşit vakfiye olan tipikon, daha sonra bütün benzeri belgelere örnek olmuştur. Ayrıca Bizans İmparatorlarının Altın Kapı’dan geçtikten sonra bu kilisede ibadet etmeleri bir Bizans geleneği olarak İstanbul’un fethine kadar sürmüştür. Zor duruma düşen Bizansın ileri gelenleri, dönem dönem canlarını kurtarmak için yine bu manastıra sığınmışlardır.1204  Latin istilası sırasında tahrip edilen ve  içindeki birçok değerli eşya çalınan yapı, İmparator II. Andronikos Paleologos’un kardeşi Konstantinos Paleologos tarafından 1293’de büyük ölçüde tamir ettirilmiştir, ki bu çalışmalar sırasında kilise eski ihtişamına kavuşturulmuş, etrafı kalın duvarlarla çevrilmiştir.

Fetihten sonra kapatılan manastırın kilisesi, II. Beyazıt döneminin önde gelenlerinden İmrahor(emir-ahur) İlyas Bey tarafından 1486’ya doğru zaviye ve camiye çevrilmiş, etrafına ona akar sağlamak için Langa’da bir hamam ve dükkanlar yaptırılmış, yapı bu tarihten sonra da onun ismiyle anılmaya başlanmıştır. Zaviyesi kaynaklarda “İmrahor Tekkesi” veya “Mirahur Tekkesi” olarak geçer. Halvetiliğin Sünbüli koluna bağlı olan tekkede hizmet edenlerin kabirleri halen bahçede bulunmaktadır.

İmrahor Camii Osmanlı döneminde şehrin en büyük camilerinden biri,aynı zamanda da Seyyit Abdullah Efendi, Süleyman, Seyyit Hüseyin ve Seyyit Hasan gibi ünlü hattatların yetiştiği önemli bir merkez olmuştur. 1782 Samatya yangınında büyük zarar gören camii, III. Selim (1789-1807)’in hazinedar ustalarından Nazıperver tarafından tamir ettirilmiştir. Yapının 1820’de Hassa Baş mimarı Mehmet Rasim tarafından da iki kez tamir ettirildiği bilinmektedir.

1894 depreminde zarar gören camiinin 1908’de ahşap çatısı kar birikmesi sebebiyle çökmüştür. O tarihten sonra tamir edilmeyen yapı metruk bir halde bırakılmıştır. Daha sonra son cemaat yerinin sol bölümü kapatılmış ve eklenen bir minberle mescit haline getirilmiştir. Bu bölüm elli yıl kadar namaza açık kalmıştır.

1907’de İstanbul’daki Rus Arkeoloji Enstitüsü tarafından yapının içinde bazı araştırmalar yapılmış ve bu çalışmalar sonunda Bizans dönemine ait lahit ve mozaik parçaları ortaya çıkarılmıştır. Bu eserler bugün İstanbul Arkeoloji Müzesi’nde(http://www.degisti.com/index.php/archives/1249)sergilenmektedir.

Studios Manastırı Kilisesi bazilika tipinde,tek apsisli bir yapıdır. Sağda, şerefeden yukarısı yıkık, tuğla bir minare yükselmektedir. Narteks, Bizans devrine ait olan ve kuzey duvarı kısmen duran avluya, korint başlıklı dört mermer sütunlu bir revakla açılmaktadır. Önceleri bu narteksin iki yanında, yukarı kata çıkışı sağlayan ahşap merdivenlerin bulunduğu, duvardaki izlerden anlaşılmaktadır. Narteksden ana mekana üç kapı ile geçilir. Mekan, her sırada yedişer tane olmak üzere yeşil breşten yapılmış sütunlarla uzunlamasına üç nefe ayrılmıştır.  Bu nefleri ayıran sütun dizilerinden günümüzde sadece doğu tarafında bulunan ayakta durmaktadır. Yan neflerin üzerinde ahşap galerilerin olduğu tahmin edilmektedir.

Dıştan üç cepheli bir çıkıntı teşkil eden apsisin üstündeki yarım yuvarlak kasnak, buradaki pencerelerin kemerlerinden anlaşıldığı üzere Osmanlı baroğu üslubundadır ve 18.y.y sonu ya da 19.y.y ın başında yapılmıştır. Binanın üst örtüsü, erken devir Bizans’ın klasik çatı örtüsü olan çift meyilli ahşap çatı olmalıdır. Yine de çatının ilk şeklini tahmin etmek zordur.

İmrahor Camii’nin mermer işçiliği, sütun başlıkları, pencere kemerleri, silmeleri ve kornişleri çok önemlidir. Bunlar V. y.y taş işçiliğinin en güzel örneklerindendir. Yapının bir özelliği de; Latin istilasını izleyen dönemde yapıldığı düşünülen döşeme süslemesidir.

 463 yılında St.Jean Stadius tarafından, burada yaşayan din adamlarının ihtiyacı olan suyu temin etmek amacıyla manastırın yanına bir de sarnıç yapılmıştır. Sarnıç, 26×19 metre ölçülerindedir ve içinde 24 sütun bulunmaktadır. Ortalama çapları yarım metreyi aşan bu granit sütunların başlıkları birbirleri ile karşılaştırılacak olursa, yapılışlarında bazı uyumsuzluklar olduğu görülür. Başlıklar üzerine oturan kemer ayakları, sarnıcın üst örtüsünü meydana getiren küçük kubbelerin dayandığı pandantifler oturmaktadır. Beden duvarlarında esas yapı malzemesi tuğladır. Ayrıca kuzey yönünün yanlara göre dik olmayışı, sarnıcın yapımında kilise temellerinin göz önüne alındığına işaret eder. Pencereler, dekoratif tuğla kemerler ile çerçeve içerisine alınmıştır. St.Jean Station Sarnıcı plastik atölyesi olarak kullanıldığı dönemde çıkan bir yangın sonucu maalesef yanmıştır.

Sarnıcın az ilerisinde; bir şarap ve sirke şişeleme atölyesinin bodrumunda, Studios’un ayazmasının kalıntısı bulunur.

İmrahor Sarayı, erken hristiyanlık döneminin mimari özelliklerine sahip olması bakımından büyük önem taşımaktadır. Günümüzde Ayasofya Müzesi(http://www.degisti.com/index.php/archives/5873)Müdürlüğü’ne bağlı olup, ziyarete kapalıdır.

Kaynakça:

“İmrahor Camii”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi,İstanbul 1994

sanattarihi.net

wikipedia.org

kulturvarliklari.gov

galapera.org