Fener Rum Patrikhanesi ya da Ayios Yeoryios Patrikhane Kilisesi (Hagios Georgios Manastırı), Fener’de(http://www.degisti.com/index.php/archives/17456), Sadrazam Ali Paşa Caddesi’nde üzerinde yer alır.  Kilise 6. yy’dan itibaren hristiyanlık alemindeki din tartışmalarının önemli bir kesimini oluşturan ortodoksluğun merkezidir. 1602 yılında bugünkü binasına taşınan patrikhane, şimdiki görüntüsüne 1800’lü yıllarda yapılan restorasyon sonrasında kavuşmuştur.

Fetihten sonra şehir halkı Katoliklerle birleşmek hususunda ikiye ayrılmış, II. Athanasios buna karşı çıktığı için azledildilmiş ve patriklik makamı boş kalmıştır. Fatih Sultan Mehmet II.Genadios adında münzevi bir papazı Ekümenik Patrik (bütün Ortodoksların patrikliği) tayin etmiş ve kendisine vezir rütbesi vermiştir…

II.Gennadios’un patrik olmasıyla patrikhane faaliyetlerini kentin ikinci büyük kilisesi olan Havariyun Kilisesi‘nde yürütmeye başlar. Fakat hristiyan nüfusun azalması ve güvenlik nedeniyle kilise 1455’de boşaltılır ve patrikhane Pammakaristos Manastırı’na taşınır. Havariyun Kilisesi’ne göre daha küçük ve güvenli olan Pammakaristos 1518’de restore edilir. II.Ieremias’ın patrikliği sırasında genişletilerek yeniden inşaa edilen kilise, 1586’da III. Murat döneminde boşaltılır ve 1591’de Fethiye adıyla camiye dönüştürülür. Patrikhane önce Fener’deki Vlah Sarayı Kilisesi’ne, 1597’de de Ayvansaray’daki Ayios Dimitrios Kilisesi’ne taşınır.

1602’de Fener’de bulunan Ayios Yeoryios Manastırı’na taşınan patrikhane, bu tarihten sonra faaliyetini burada sürdürmüştür. 18 Aralık 1720 tarihli kitabesinde yazdığına göre yeniden inşaa edilen kilise, 1827’de ve 1836’da büyük onarımlar görmüştür.

1856  İslahat Fermanı ile patriklerin yetkileri dini konularla sınırlandırılmış, seçim usulleri gözden geçirilmiş, görev süreleri ömür boyu kılınarak sorumlu oldukları davalardaki yetkileri genişletilmiştir. Osmanlı hakimiyeti esnasında Bulgar, Sırp ve Romen kiliseleri Fener Patrikhanesi’ne bağlandıysa da, bağımsızlık hareketlerinin ardından 1833’de Yunan, 1870’de Bulgar ve 1885’de Romen kiliseleri Fener Patrikhanesi’nden ayrılmıştır.

1923’de imzalanan Lozan Antlaşması sonrasında patriklerin tüm ayrıcalıkları kaldırılmış ve Türkiye Cumhuriyeti uyruğunda bulunmaları koşulu getirilmiştir.

Etrafı yüksek duvarlarla çevrili olan patrikhaneye üçlü bir kapıdan girilmektedir. Basamaklardan yukarı doğru çıkıldığında ana kapı karşımıza çıkar. Bu kapı, Patrik V. Grigorios ve üç metropolitin anısına kapalı tutulmakta, giriş ise sol kapıdan yapılmaktadır.  Kilise, avlu kapısından girişte tam karşıya gelmektedir. Kilise ile avlu kapısı arasında solda hıristiyan alemi için oldukça önemli olan “mür” yağının üretildiği tek katlı bina yer alır. Vaftizde sürülen ve çeşitli otların kaynatılmasıyla elde edilen bu yağ dünyada sadece burada üretilmektedir. Zemini kare mermer döşeli avlunun sağında patrikhanenin lojman binaları bulunmaktadır. Kilisenin yan tarafından dar bir aralıkla arkaya doğru genişleyen bahçede ise kütüphane, yönetim binaları ve Haralambos Ayazması bulunmaktadır.

Üç nefli bazilika planına sahip olan kilisenin malzemesi, kaba yontu taş ve tuğladır. Batı cephesi ise düzgün kesme taş konstrüksiyondur. Dış cephesi son derece sade olup, aksın üst bölümünde çift başlı kartal motifi yer almaktadır. Kilise, orta bölümü yan bölümlerden daha yüksek olmak üzere çift meyilli bir kırma çatıyla örütülüdür.Yan bölümler tek meyilli çatı sistemiyle sonan ermektedir.

Orta nef yan neflerden yedişer sütunla ayrılmaktadır. Yarım yuvarlak kemerlerle birbirine bağlı sütunlar, dor başlıklıdır. Dışa taşkın apsisin iki yanındaki diakonikon ve protezis hücrelerinin apsisleri de yarım yuvarlak dışarıya çıkıntılıdır.

Zengin ikonaların bulunduğu kilisenin içi son derece gösterişli avizelerle aydınlatılmaktadır. Patrikhane kilisesi olması dolayısıyla yapının içinde bazı rölikler ve kutsal sayılan eşyalar toplanmıştır. Bunlardan en önemlisi; İsa’nın kamçılanmak üzere bağlandığına inanılan ve Kudüsden buraya getirilerek İkonastasis’in güney tarafına konulan taştır. Ayrıca Azize Eufemia ,Teophano ve Solomoni’ye ait olan röliklerin saklandığı üç tabut da İkonastasis’in hemen yanındadır. Orta nefin kuzeydoğu ve kuzeybatısında mugannilerin ilahi okudukları sedef  ve ahşap yapımı analogionlar yer alır. Analogionların Heybeliada’daki (http://www.degisti.com/index.php/archives/5235) Kamariotissa Manastırı’ndan buraya getrildikleri bilinmektedir.

Doğu cephesinde neobizans etkileri, batı cephesinde Rönesans etkileri görülmekle beraber  yapı genel olarak dönemini yansıtan eklektik üsluba sahiptir. Hizmet binasının 1941’de yanması üzerine, 1989’da Yüksek Mimar Aristidis Pasadeos nezaretinde başlatılan onarım çalışmaları, 1991’de tamamlanmıştır. 2000’li yıllarda bir restorasyon daha geçiren Patrikhane, faaliyetini halen yeni binasında yürütmektedir. Günümüzdeki patriği I.  Bartholomeos’dur.

Kaynakça:

Zafer Karaca,”Rum Ortodoks Patrikhanesi” Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, s.351-352

E.Şarlak, İstanbul’un 100 Kilisesi, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş Yayınları,İstanbul 2010,s.16-18.

tarihvemedeniyet.org

sanattarihi.net

wikipedia.org

v3.arkitera.com