Frej Apartmanı (Freige Apartmanı), Şişhane’de(http://www.degisti.com/index.php/archives/6743), Bankalar Caddesi(http://www.degisti.com/index.php/archives/10356) ve Büyük Hendek Caddesi arasındaki  yapı adasının Şişhane Meydanı’na bakan ucundadır. Yapım tarihi net olarak bilinmeyen binanın, 19.yüzyıl sonunda ya da 20.yüzyılın başında inşaa edildiği tahmin edilmektedir. Altıncı Daire-i Belediye’nin(http://www.degisti.com/index.php/archives/3917) kurulmasından sonra yapılmış olmalıdır. Çelik Gülersoy binanın 1905’de ya da 1906’da yapılmış olduğunu söyler.

Apartman, arsasının konumu, büyüklüğü, görkemli ve kaliteli mimarisi ile çevresine hakim bir görünüş sergilemektedir. 19.yüzyılın son çeyreğinden itibaren İstanbul konut mimarlığında apartman tipolojisinin kullanılmaya ve yaygınlaşmaya başladığı bilinmektedir. Frej Apartmanı bu tipolojinin seçkin bir örneği olarak, Pera bölgesinin önemli yapıları arasında yer alır.

Arsası muhtemelen Galata(http://www.degisti.com/index.php/archives/19135) Surları’nın yıkımından sonra elde edilen ve sonra düzenlenip satılan kamu arazisi üzerindedir. Bölgenin eski planlarında, burada surlara ait bir kule kalıntısının bulunduğu görülmektedir.

Frej apartmanı, kenarları yaklaşık olarak 26m, 10m, 35m, 10m olan 600m2 lik bir taban alanına sahip, iki bodrumu ve zemin üstünde altı katı olan büyük bir yapıdır. Bankalar Caddesi’ne doğru eğimi nedeniyle bu cephesi bir kat fazladır. Düzgün yamuk biçimli arsada, simetrik bir plan şeması uygulanmıştır. Kuzeydoğu cephesinin ekseninde yer alan giriş, geniş basık kemerlidir. Bir çift yivli pilastrın çerçevelediği kapısı, geniş bir antreye, sonrasında da beş basamakla ulaşılan merdiven holüne açılmaktadır. “U” biçimindeki merdivenin ortasına asansör yerleştirilmiştir. Normal kat planlarında, köşelerdeki çokgen alanlar dışında cephelere yerleştirilen dikdörtgen veya kare planlı salon veya odalardan oluşan bir çevre dizisi vardır. Ortada kalan hacimler ise aydınlık veya bacalar etrafında örgütlenen servis veya sirkülasyon alanları olarak tasarlanmıştır. Köşelerdeki çokgen salonların, arkalarındaki çokgen hollerle birlikte çevreye açılımı, özgün bir mekan düzenlemesine olanak vermektedir.

Apartmanın en önemli mimari özelliği, yüksek düzeyde kalitesidir. Bina cephede üç bölüm olarak düzenlenmiştir. Alttaki ilk bölüm olan giriş katı, özgün çizgilerini malzemesini ve dekorasyonunu yitirmiştir. İkinci bölüm, girişin üzerinde tüm kitlede yaklaşık 1m kadar bir çıkma ile genişletilmiş, dört kat yüksekliğinde ve üstte bir kornişle sınırlanmış olan bölümdür. Bu bölümün ilk üç katı, dekoratif düzenlemelerle zenginleştirilmiş ve bir tür  piano nobile(İtalyanca, “asil kat” veya “asil düzeyi”) olarak biçimlendirilmiştir.Meydana bakan kuzeydoğu cephesinin dört aksı, duvar yüzeyinden hafifçe öne çıkarılmış ve adeta büyük bir dekoratif pano olarak düzenlenmiştir. Burada iç içe geçmiş iki birimden oluşan bir kompozisyon vardır. Birincisi üstte geniş kemerlerle sonlanan, kenarları yivli pilastrlarla tutulmuş cephe birimidir. Pilastrlar,  üstte güçlü plastik görünümleri olan barok konsol öğeleriyle başlamakta, altta daire biçimli artnouveau bir madalyonla bitirilmektedir. Konsol öğelerini, üstte dördüncü kat balkonunun artnouveau motifli korkulukları birbirine bağlar. Bu çerçevenin içindeki  kemerli açıklıkların her birine, ince ve yüksek kolon çiftleri üzerinde barok kemerli tablalar ve heykel grupları yerleştirilmiştir. İki kat yüksekliğindeki yuvarlak kolonların, başlıkları artnouveau üslubunda ve bitkiseldir. Barok tabla üzerine simetrik olarak yerleştirilmiş heykeller genç erkek çocuk figürleridir.Binanın doğu ve batı cepheleri daha sadedir. Yalnızca konsol ve yivli pilastrlardan oluşan düşey bantlar kullanılmıştır. Düz ve sade pencereler dikdörtgen biçimlidir.Üstlerinde jugendstil motifli şeritleri olan birer tabla vardır. Dördüncü katta kuzeydoğu cephesi geriye çekilerek, boydan boya balkon yapılmış ve köşelerde de dairesel planlı hacimlere dönüştürülmüştür.

Cephenin üçüncü bölümü, düz bir kornişten sonra başlar. Bu kattaki pencereler kemerlidir ve belli belirsiz at nalı biçimindedirler. Kemerler iri kartuşlarla vurgulanmıştır.Duvar yüzeyi balık sırtı biçiminde kaplanmış ve düz bir kornişle bitirilmiştir. Köşeler yine daire planlıdır ve üstte Orta Avrupa barok üslubuna özgü yüksek ve kulemsi bir eğrisel örtüyle bitirilir. Büyük barok madalyonlar, girland vb. dekoratif öğeler, binanın yüksekliğini ve görkemliliğini arttırmaktadır.

1983 yılında Sarkuysan(SARraf, KUYumcu ve SANatkar kelimelerinden türetilen Sarkuysan Elektrolitik Bakır Sanayi ve Ticaret A.ş.) tarafından satın alınan Frej Apartmanı, ikinci grup tarihi eser sayılmış, 1987-1989 arasında içi tamamen sökülüp, yıkılarak cephesi askıya alınmış ve içine yepyeni bir çelik strüktür yerleştirilerek yenilenmiştir. Bu çalışmalar sırasında cephenin özgünlüğü ve malzeme korunsa da, içeride, giriş, kat planları özgün kartonpiyer tavan dekorasyonları kapılar vs gibi ayrıntılar yok edilmiştir. 20 yıl Sarkuysan’ın yönetim binası olarak kullanılan bina, sonrasında satışa çıkarılmıştır.

Kaynakça:

Batur Afife,”Frej Apartmanı”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, İstanbul1994, s.338,339

v3.arkitera.com

tempoonline.com.