Atatürk Kültür Merkezi (AKM) – İstanbul Kültür Sarayı,  Taksim Meydanı’nda(http://www.degisti.com/index.php/archives/5817) yer alır. 1969 yılında dünyanın dördüncü, Avrupa’nın ikinci büyük sanat merkezi olarak hizmete giren yapı, T.C ‘ nin simge yapılarından biridir.

Dr.Lütfi Kırdar döneminde İstanbul’da sanat etkinlikleri için bir mekana ihtiyaç duyulmuş, akabinde Büyük Opera Binası’nın ve Açıkhava Tiyatrosu’nun inşaasına karar verilmiştir. Bu doğrultuda Auguste Perret’in önerileri alınmış ve Büyük Opera Binası’nın tasarlanması amacıyla uluslararası bir yarışma açılmış ancak II.Dünya Savaşı nedeniyle bu proje hayata geçirilememiştir.

Mimar Feridun Kip ile Mimar Rüknettin Güney’in hazırladığı daha küçük kapsamlı yeni bir proje doğrultusunda, 29 Mayıs 1946’da Büyük Opera Binası’nın inşaasına başlanmıştır, ki bu projede binanın, Auguste Perret’nin üslubu doğrultusunda erken modernist çizgiler taşıdığı görülmektedir. Ödenek yokluğu nedeniyle yapının sadece kaba kısımları bitirilebilmiş; belediye, binayı 1953 yılında özel bir yasayla Bayındırlık Bakanlığı’na devretmiştir. Bakanlık, opera binası olarak tasarlanan yapının bir kültür sitesine dönüştürülmesini öngörmüş ve projenin başına yüksek mühendis Hayati Tabanlıoğlu getirilmiştir.  1956’da Tabanlıoğlu’nun projesi ile inşaasına devam edilen bina, 12 Nisan 1969’da “İstanbul Kültür Sarayı” adıyla hizmete girmiştir. Tabanlıoğlu binaya konser salonu, oda tiyatrosu, sinema salonu ve sanat galerisi de ekleyerek çok yönlü bir kültür merkezi oluşturmuştur.

“Çeşmebaşı Balesi” ve “Aida Operası” ile açılışı yapılan İstanbul Kültür Sarayı, 27 Kasım 1970’de, Arthur Miller’in “Cadı Kazanı” adlı oyunu sahnelenirken çıkan yangında harap olmuş, olayda can kaybı olmasa da, bina ile beraber IV. Murat adlı oyunun galası için Topkapı Sarayı’ndan(http://www.degisti.com/index.php/archives/956) getirilen eşyaların bir kısmı yanmıştır. Kaynağı tespit edilemeyen bu yangından sonra kapsamlı bir onarım gören binada bazı kesimler yeniden yapılmıştır. Sahne tekniği çalışmaları Alman W. Ehle, mimari çalışmaları ise Hayati Tabanlıoğlu tarafından hazırlanıp uygulanan bina 6 Ekim 1978 tarihinde, bu kez Atatürk Kültür Merkezi (AKM) adıyla   açılmıştır.

1950’li yıllarda mimarlığa hakim olan işlevselciliğin bir temsilcisi sayılan AKM’nin, birbiri ardına sıralanmış dikdörtgenler prizmalarına dayanan bir tasarımı vardır. Özellikle Büyük Salon’un yüksek sofitası, derin ve geniş sahnesi, yine bu sahnenin çeşitli asansörlerden oluşan gelişmiş mekanik kapasitesi ile farklı kullanımlara imkan vermesi, AKM’yi ülkenin en gelişmiş gösteri sanatları mekanı yapmaktadır. Yapının Taksim Meydanı’na bakan giriş cephesi büyük bir pencere gibi düzenlenmiştir. Kendine özgü görünüşünü oluşturan önündeki alüminyum güneş kesiciler, cepheye devingenlik kazandırmaktadır. Yapının iç mekanı, aşırı gösterişe kaçmayan ölçülü biçimde düzenlenmiştir. Binada dikkat çeken öğelerden biri de; giriş fuayesinin bir yanında boşluğa asılıymışcasına duran döner merdivendir. Atatürk Kültür Merkezi bütün bu özellikleriyle çağdaş mimarlığın  İstanbul’daki en önemli örneklerinden biridir.

AKM’de 1300 kişilik büyük salon, 500 kişilik konser salonu, 200 kişilik tiyatro salonu, 250 kişilik sinema salonu bulunmaktadır. Üst katlarda büyük bir sergi salonuna da sahip olan AKM, İstanbul Devlet Tiyatrosu, Opera ve Balesi, Devlet Senfoni Orkestrası’nın daimi sahnesi olarak da hizmet vermektedir. Bu kurumların yönetim birimleri ve merkez gişeleri AKM bünyesinde yer alır.

Büyük Salon, parter ve iki adet balkondan oluşmaktadır. Salon arkasında ses kumanda odası, projeksiyon odası, kapalı devre TV odası, ışık kumanda odası, Radyo-TV ses kayıt odası, ön kısımda da üç adet yardımcı sahne ile ana sahne mevcuttur. Çok amaçlı kullanım özelliklerine sahip olan salon, opera,bale ve tiyatronun her boyutta eserlerini sunmalarına imkan verir. 530 kişilik kapasiteye sahip olan Konser Salonu’nun, sahne kısmı sabit zemin üzerindedir. Salonun her noktasından rahatlıkla izlenebilme imkanına sahiptir. Çeşitli konserler, orta ve küçük çapta çocuk oyunları, müzik etkinlikleri, anma programları, toplantılar, resitaller, konferanslar için uygun bir mekandır.

 Oda Tiyatrosu, 196 kişilik kapasiteye sahiptir. Sahne kısmı sabit olup, kadrosu geniş düşünülmeyen oyunlar için tasarlanmıştır.  206 kişilik Konser Salonu’nda, sahne kısmı 30 m², salon dışı sirkülasyonu 425 m²’dir. Sıcak ve hoş bir ortamı olan bu salonda, film gösterileri yanında küçük paneller, açık oturumlar, toplantılar, kukla gösterileri, slayt gösterileri de yapmak mümkündür. Salonu 100 m², sahne kısmı 70 m² olan Aziz Nesin Sahnesi 132 kişilik kapasiteye sahiptir. Tiyatro gösterileri için kullanılmaktadır.

  Sanat Galerisi, resim, fotoğraf, heykel, grafik, seramik, el sanatları vb. ürünlerin sergilenmeleri için gerekli donanıma sahiptir. AKM’de ayrıca atölyeler, prova salonları,  dekor ve kostüm depoları ve bir de kafeterya bulunmaktadır.

 2005 yılında, dönemin Kültür Bakanı Atilla Koç tarafından ekonomik ömrünü tamamlamış olduğu gerekçesiyle yıkılması önerilen bina, sanat ve mimarlık platformları ile sivil insiyatiflerin yoğun tepkisinin sonucu tekrar değerlendirilmeye alınmıştır. Bu değerlendirme sonunda Kasım 2007’de, İstanbul 2 no’lu Koruma Kurulu, Atatürk Kültür Merkezi’ni 1. grup kültür varlığı olarak tescil etmiş, böylece Atilla Koç’un önerdiği yıkım gerçekleşmemiştir.

Kasım 2008’de Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın  imzaladığı protokolle, Atatürk Kültür Merkezi’ni yenileme projesini hazırlamak üzere Tabanlıoğlu Mimarlık görevlendirilmiş ancak çalışmalar, “Kültür  Sanat ve Turizm Emekçileri Sendikası”nın açtığı dava sonucu mahkeme kararıyla durdurulmuştur.

Son olarak Sabancı Holding ile Kültür ve Turizm Bakanlığı arasında Şubat 2012′de AKM’nin restorasyonuna dair bir  mütakabat imzalanmıştır, ki bu çalışmaların 29 Ekim 2013 Cumhuriyet Bayramı’nda bitmesi öngörülmektedir.

Kaynakça:

Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, “AKM”,c.1,s.385-387

wikipedia.org

taksim.com