Mısır Çarşısı, Eminönü’nde(http://www.degisti.com/index.php/archives/4313)yer alan, Osmanlı klasik üslubunda yapılmış bir arastadır. Yeni Camii Külliyesi’nin(http://www.degisti.com/index.php/archives/421) bir parçası olarak 1663-1664’de Valide Turhan Sultan  tarafından inşaa ettirilmiştir. Mimarı, Hassa Baş Mimarı Mustafa Ağa’dır. Çarşının bulunduğu yerde Bizans zamanında da Makro Envalos isimli bir çarşı bulunduğu rivayet edilir. Aktarlarıyla meşhur olan çarşıda bugün baharatın yanı sıra, kuruyemiş, şarküteri ürünleri ve değişik gıda maddeleri de satılmaktadır.

Birbirini izleyen taş ve tuğla sıraları ile inşaa edilen çarşı, külliyenin camiden sonraki en önemli yapısıdır. 17. yüzyılda ‘’Yeni Çarşı’’ ve ‘’Valide Çarşısı’’ adları ile anılan çarşı, 18.yüzyılın ortalarından itibaren, dükkanlarında satılan malların çoğunlukla Mısır’dan gelmesi dolayısıyla ‘’Mısır Çarşısı’’ olarak anılmaya başlanmıştır. Yabancı gezginler de seyahatnamelerinde yapıdan ‘’Mısır Çarşısı’’ olarak bahsederler.

Mısır Çarşısı’ndaki dükkanlar, özgün halinde iki bölümden müteşekkildi. Dükkanların ön bölümünde ahşap peyke halinde, satış yapmaya ve drog kaplarını sıralamaya yarayan bir kısım, arka bölümde ise depo ve imalathane olarak kullanılan bir oda yer alıyordu. Geceleri ahşap kepenklerle kapatılan dükkanların önlerinde ahşap süslemeler bulunur, droglar ve ilaçlar cam kavanoz, toprak çömlek, tahta veya teneke kutularda muhafaza edilirdi. Bazı dükkanların  saçaklarında, dükkanın kolaylıkla tanınmasını sağlayan,yangın kulesi, kayık, devekuşu yumurtası, makas, püskül gibi semboller vardı. Bu semboller sayesinde halk, aradığı aktar dükkanını kolaylıkla bulurdu.

Çarşı ilk yapıldığında aktarlara ve pamukçulara tahsis edilmiş; dördü büyük, ikisi küçük altı kapısından Balık pazarı, Hasırcılar ve Ketenciler kapıları aktarlara, Yeni Cami, Haseki ve Çiçek Pazarı kapıları da pamukçulara ayrılmıştır. Bu girişler zamanla Eminönü Kapısı/  Yeni Cami Kapısı, Balık Pazarı Kapısı/ Tahmis Kapısı/ Hasırcılar Kapısı, Ketenciler Kapısı/ Tahtakale Kapısı, Çiçek Pazarı Kapısı, Yeni Cami Kapısı/ Yeni Çiçek Pazarı Kapısı, Bahçe Kapısı isimlerini almıştır. İki büyük kolun uçlarında yer alan ana girişler, altı revaklı ve iki katlı olarak tasarlanmıştır. Revakların üstündeki kubbeli odalara, çarşının içindeki merdivenlerden çıkılmaktadır. Kubbeler Kapalıçarşı’nınkilere (http://www.degisti.com/index.php/archives/573) oranla daha yüksektir. Ayrıca çarşının Tahmis Sokağı’na açılan kapısı da revaklı ve iki katlıdır.

Mısır Çarşısı’nın doğu–batı doğrultusunda uzanan kolu daha uzundur. Uzun ve kısa kenarın birleştiği noktada, çapraz tonoz ile örtülmüş dua meydanı yer almaktadır. Tonozu taşıyan kemerler, taşıyıcı ayaklar üzerine oturtulmuştur. Bu ayaklardan güneydoğudakinin yanında bir tellal köşkü bulunur.  Çarşının uzun kolunda 23’erden karşılıklı 46, kısa kolunda ise 18’erden karşılıklı 36 eyvan ve dükkan yer almaktadır. İki kolun birbiri ile birleştiği bölümde ise 6 eyvan ve hücre bulunur. Her hücrede bir tepe penceresi yer aldığı gibi, çarşının koridorlarına da, hücrelerin kubbelerine bakan aydınlatma pencereleri açılmıştır.  Yapının Tahmis Sokağı’na bakan bölümünde de 18 dükkan vardır. Dükkanlar zemin kattadır. Bu kattan merdivenlerle inilen bodrum kat, günümüzde çoğunlukla depo olarak kullanılsa da, bazı dükkanlarda malların sergilendiği alışveriş mekanı olarak da karşımıza çıkmaktadır.

Mısır Çarşısı 8 Mart 1688’de büyük olmayan bir yangın geçirmiş, yangın kayıtlara şu şekilde geçmiştir: ‘’Haliç kıyısında Balık Pazarı kapısı dışında bir meyhanede çıkan yangın surdan içeri atlamış, gittikçe büyüyerek Valide Çarşısı dışına yapışmıştı. Valide Çarşısı haricine ve Tahmisleri ortalayıp sağ tarafı Rüstem Paşa Camiine varıncaya kadar ön aralıkta Tahtani ve Kâgir Han ve dükkânlar ve mahzenleri yakarak…’’ Bu yangında çarşının duvarları dışındaki (Tahmis Sokağı) ahşap dükkanlar zarar görmüş, içerisi fazla bir zarara uğramamıştır. Buna karşın 2 Ocak 1691 gecesi çıkan yangında Mısır Çarşısı neredeyse tamamen yanmış, yangından sadece demir kapılı birkaç dükkan kurtulabilmiştir.

Josephus Grelot Seyahatnamesi’ndeki(17.y.y sonu) bir gravürde, Mısır Çarşısı, Yeni Camii ile birlikte bir dış avluyla çevrili olarak görülmektedir. Bu gravüre göre Yeni Camii, hünkar mahfili ve Mısır Çarşısı’nın deniz cephesi tamamen dış sur ile kapatılmış ve yapı grubunun denizle bağlantısı, merdivenli bir kapı ile sağlanmıştır. Kaynaklarda belirtildiğine göre bu sur, 19. yüzyılın ikinci yarısında ticaret yapılarının bu bölgede çoğalmasına bağlı olarak kaldırılmıştır. Bugün sur duvarlarından sadece Yeni Camii Hünkar Kasrının üzerine oturduğu kule kalmıştır. 19.yüzyılın ortalarında Yeni Camii’nin avlusu ile Mısır Çarşısı arasındaki bölümde salaş dükkanların yer aldığı bilinmektedir. 1864 yılında bu dükkanlar ortadan kaldırılmışsa da, daha sonraları tekrar faaliyete geçmişlerdir.

1940 yılında bir yangın daha geçiren çarşı, 1941’de Yeni Camii’nin avlusundan yol geçirilmesiyle, camiden ayrılmıştır. 1940 – 1943 yılları arasında İstanbul Belediyesi’nce kapsamlı bir restorasyondan geçirilen Mısır Çarşısı, bu çalışmalardan sonra dükkan düzeni ve kullanım alanı bakımından özgünlüğünü kaybetmiştir. Eyvanlar, arkalarındaki odalara bağlanmış, odalar ile eyvanları ayıran ahşap doğrama kaldırılmış ve depo olarak kullanılan bu mekanlar dükkan haline getirilmiştir.

1955 de bir kere daha restore edilen Mısır Çarşısı’nın, 2013-2014 yılları arasında Vakıflar Genel Müdürlüğü’nce tekrar  onarılması planlanmaktadır. Proje kapsamında; dükkanların vitrin düzenleri onaylı projeye göre yenilenecek, orijinaline yapılan yanlış müdahaleler düzeltilecek, statik problemler bulunan kısımlarda gerekli sağlamlaştırma yapılacak, sokak tonozlarında varlığı eski fotoğraflardan bilinen kalem işleri yeniden işlenecektir. Özgün demir kapılar onarılacak, sokak zemini taş kaplanacak, üst örtüde kurşun işleri ve buna bağlı imalatlar yapılacak, çimento sıvalar raspa edilerek, yerine horasan sıva kullanılacaktır.

Açılış: 08:00  Kapanış: 19:30

Kapalı Günler : 29 Ekim’de ve tüm dini bayramlarda kapalıdır.

Kaynakça:

Baytop Turhan, ‘’Mısır Çarşısı’’, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayınları, İstanbul, 1994, s.449-450.

Meydan Larousse, ”Mısır Çarşısı”, Meydan Yayınevi, 1972 İstanbul, c.8, s.741

misircarsisi.org

ibb.gov.tr

mimarizm.com

kulturbellek.com

wikipedia.org