Çemberlitaş Hamamı, Divanyolu(http://www.degisti.com/index.php/archives/4132 ) üzerinde, Çemberlitaş Sütunu’nun(http://www.degisti.com/index.php/archives/9038 ) hemen yanında yer alır. II. Selim Han’ın kadını ve III. Murat Han’ın annesi Nurbanu Sultan tarafından, Üsküdar’daki(http://www.degisti.com/index.php/archives/1085), Valide-i Atik Külliyesi’ne(http://www.degisti.com/index.php/archives/11241 ) gelir getirmesi amacıyla yaptırılmıştır. İstanbul’daki yaklaşık yüz elli umumi hamamdan, günümüze ulaşabilmiş ve çalışır durumdaki birkaç hamamdan biridir.

Yapının ismi Sinan’ın eserlerini bildiren kaynaklarda yer almasa da, 1584 yılında inşaa edilen Çemberlitaş Hamamı’nın Mimar Sinan eseri olduğu düşünülmektedir. Nurbanu Sultan 1583’te, Mimar Sinan da 1588’de vefat ettiğine göre, hamam onun Hassa başmimarı olduğu yıllarda inşaa edilmiş olmalıdır.

“Valide Sultan Hamamı” ve “Gül Hamamı” isimleriyle de bilinen hamamdan, Evliya Çelebi “III. Murat Hamamı” olarak bahsetmiştir. Mimar Sinan ustalığının son döneminde, sadelikten vazgeçmeden, fonksiyon zenginliği, zarafet ve dinginliği bu yapıda buluşturmuştur.

Çemberlitaş Hamamı, birbirinin tamamen benzeri olan kadınlar ve erkekler kısmından müteşekkil bir çifte hamam olarak planlanmıştır. Erkekler kısmının girişi Vezir Hanı Caddesi üzerindedir ve yol kotunun zamanla yükselmesi sonucunda, bugün on basamakla inilen çukur bir giriş niteliğindedir. Giriş kapısı üzerinde, etrafı rumilerle bezeli, üç sıra halinde hazırlanmış altı mısralı bir kitabe yer alır. İlk halinde Divanyolu Caddesi’nin II.Mahmut Türbesi(http://www.degisti.com/index.php/archives/6164) tarafından girilen kadınlar kısmına ise bugün erkekler kısmından girilmektedir.

XIX. yüzyılın ikinci yarısında Abdülaziz Han’ın isteğiyle şehrin bazı caddeleri genişletilirken, Divanyolu Caddesi’nin genişletilmesi sırasında Çemberlitaş Hamamı’nın soğukluğundan bir kısmının kesilmesi uygun görülmüş ve bu proje derhal uygulanmıştır(1868). Kesilen kısım altta dikdörtgen, üstte yıldız biçiminde pencereleri olan bir duvarla kapatılmıştır. Erkekler ve kadınlar bölümlerinin üç katlı soyunma yerleri, tromplarla geçişin sağlandığı büyük birer kubbe ile örtülüdür. Her iki kubbede de aydınlık feneri mevcuttur. İnce sütunlar üstündeki kemerlerin taşıdığı bir kubbecikle örtülü olan kadınlar kısmının orijinal aydınlık feneri, zarif bir biçimde tezyin edilmiştir.

Hamamın ılıklık bölümleri üçer kubbe ile örtülüdür. Ilıklığın yanlarında, bina kitlesinin dışına taşan helalar bulunmaktadır.

Çemberlitaş Hamamı’nı Osmanlı dönemi Türk hamam mimarisinde eşsiz kılan unsur; sıcaklık bölümlerinin geleneklerin dışında bir plana sahip olmasıdır. Dıştan kare olan bu mekanlar içeride, sütunlardan meydana gelen bir halka ile çokgene dönüştürülmüştür. Onikigen ile dış kare arasında kalan dört köşeye, kubbeli halvet hücreleri yerleştirilmiş, halvetler arasında da dört adet sofa oluşturulmuştur. Sıcaklığa bu sofalardan birinden girilmektedir. Halvet hücreleri lale şeklindeki mermer şebekelerle ana mekandan ayrılırlar. Sıcaklık bölümünü örten büyük kubbeyi, baklavalı başlıklı sütunlar üzerindeki sivri kemerler taşımaktadır. Kubbenin altında çok yüzlü büyük bir göbek taşı bulunmaktadır. Hamamın toplam otuz sekiz kurnası vardır.

Sıcaklığın mermer zemini, çeşitli renklerde taşların yerleştirilmesiyle elde edilen kakma tekniğindeki tezyinatla dikkat çekicidir. Yeşil taşlardan on iki kenarlı bir çerçevenin uçlarında, beyaz-kırmızı tomurcuklar sıralanır. Çerçevenin iç tarafında siyah-beyaz tomurcuk dizisi çepeçevre orta bölümü sınırlar. Bu ortak kısımda siyah girift şebeke motifi içinde iç içe altı uçlu yıldızlardan meydana gelen bir süsleme görülür.

Avusturyalı H. Glück, 1916-1917 yıllarında İstanbul’da hamamları incelediği sırada Çemberlitaş Hamamı’nın bir yangın geçirdiğini bildirir. O yıllarda askeri tebhirhane olarak kullanılan hamamın, iki kısmı arasında kapılar açılmış ve kadınlar kısmına kazanlı bir modern ısıtma tesisatı konulmuştur. Hamam olarak çalışmaya devam eden erkekler kısmı 1972-1973 yıllarında İlban Öz tarafından büyük ölçüde restore edilmiştir. Daha sonra 1988 yılında onarım gören hamamın, kadınlar kısmının soğukluğu 2003 yılının Aralık ayı itibarı ile turistlere geleneksel Anadolu mutfağından örnekler sunan bir restorana dönüştürülmüştür.

Kaynakça:

Eyice Semavi,”Çemberlitaş Hamamı”, İslam Ansiklopedisi, c.8, s. 268

cemberlitashamami.com

ibb.gov

academia.edu