Arap Camii ya da Galata Camii Karaköy’de(http://www.degisti.com/index.php/archives/581) Perşembe Pazarı’nda yer alır. Tersane Caddesi,Galata Mahkemesi Sokağı’ndaki yapının ne zaman ve kimler tarafından yapıldığı kesin olarak bilinmemektedir.

Bir rivayete göre cami, Emevi Kumandanı Mesleme b. Abdülmelik tarafından 716-717 tarihli İstanbul kuşatması sırasında inşaa edilmiştir, ki bunun aslı yoktur. Beni Ahmer-Beni Nasr İslam Devleti’nin 1492’de sona ermesi üzerine, İspanya’dan göç eden bir grup müslüman bu cami çevresine yerleşmiş, aynı dönemden itibaren de yapı “Arap Camii” adını almıştır. Caminin Araplar tarafından fetihten evvel kurulduğu rivayeti de buradan doğmuştur. Kare planlı çan kulesinin, Şam’daki Emeviyye Camii minarelerine çok benzemesi de bu rivayeti destekleyen bir unsur olmuştur.

Galata’daki(http://www.degisti.com/index.php/archives/19135) “Aya İrini Kilisesi”nin(6.y.y.) kalıntıları üzerine, Latin hakimiyeti döneminde(1204-1261),muhtemelen katolikler tarafından San Paolo adında bir kilise yapılmıştır. XIV. yüzyıl başlarında bu yapı, Dominiken tarikatı mensuplarının eline geçmiş ve aynı yerde büyük bir manastır ile “San Paolo ve San Domenico” adına yeni bir kilise inşaa edilmiştir. Fethedilen şehirlerde en büyük kilisenin camiye çevrilmesi usulüne uyularak, bu kilise de 1475’e doğru camiye çevrilmiştir. Fatih vakfiyelerinde “Galata Camii” olarak adı geçen “Mesa Domenko Kilisesi” burası olmalıdır. Fetih öncesinden kalan İstanbul’un tek Gotik kilisesidir.

Cami III. Mehmet (1595-1603) zamanında tamir edilmiş, XVII. yüzyıl sonlarında ise çevresini saran evler yıktırılmıştır. I. Mahmut’un annesi Saliha Sultan, Arap Camii’ni geniş çaplı onartmış, ayrıca 1734-35’de yeni bir şadırvan yaptırmıştır.

12 Temmuz 1807’de geçirdiği bir yangın sonrasında camii aslına uygun olarak onarılmıştır. Bu çalışmalar sırasında Hacı Emin Efendi tarafından binanın manzum bir tarihçesi yazılarak taşa işlenmiş ve bu levha mihrabın sağındaki duvara tesbit edilmiştir. 1868-69’da II. Mahmut Han’ın kızı Adile Sultan, kocası Mehmet Ali Paşa ile birlikte avlunun altına bir sarnıçla bugün görülen şadırvanı yaptırmıştır.

Giritli Hasan Bey idaresinde 1913-1919 yıllarında büyük ölçüde tamir ettirilen caminin, çatısı kaldırılmış, avlu tarafındaki duvarı indirilip daha ileri alınmış, yeni bir son cemaat yeri yapılmış, içerideki mahfilleri ahşap direkler üzerine yeniden inşaa edilmiştir. Bu arada döşemenin altında bulunan XIV-XV. yüzyıllara ait yüzden fazla İtalyan mezar taşı, Arkeoloji Müzesi’ne(http://www.degisti.com/index.php/archives/1249) kaldırılmıştır. Minarenin alt kısmındaki duvarda da, kiliseden kalma fresko resimlere rastlanmıştır. Yine minarenin altındaki geçitte görülen tuğla duvar kalıntıları da Bizans devrine aittir.

Dikdörtgen planlı, duvarları kesme taş ve tuğla örülü yapının kıble tarafındaki kısmı, tonozlarındaki kaburgalardan anlaşıldığı gibi gotik üsluptadır ve kilise zamanından kalmıştır. Bu kısma bitişik olan ve yüz iki basamakla çıkılan minare ile altındaki gotik kemerli ve cami avlusuna çıkan geçit de aynı devirdendir. Kulenin üçüz pencereleri kısmen örülerek mazgal haline getirilmiştir. Camiyi üç kat halinde yetmiş pencere aydınlatır. Ahşap ve süslemeli tavan, dört duvar ve yirmi iki ağaç sütun üzerine oturmaktadır. Mihrap ve sekiz sütuna oturan hünkar mahfili ile yan kapıların dış çerçeveleri, barok üslupta olduklarına göre Saliha Sultan’ın tamirinden kalmış olmalıdır. Caminin kürsüsü Azapkapı Sokullu Mehmet Paşa Camii’nden(http://www.degisti.com/index.php/archives/10448) getirilmiştir.

Arap Camii’nin bitişiğinde bulunduğu bilinen ve Ali Paşa’nın hayratı olan, 1694-95 tarihli çeşme bugün mevcut değildir. Fakat cami duvarına bitişik kitabesiz iki çeşme bulunmaktadır.

Kaynakça:

www.islamansiklopedisi.info