Ayia Euphemia Kilisesi, Kadıköy(http://www.degisti.com/index.php/archives/524) Osmanağa Mahallesi’nde, Yasa ve Mühürdar caddelerinin kesiştiği köşede yer alan küçük bir Rum Ortodoks Kilisesidir. Kadıköylü zengin bir ailenin kızı olan Euphemia, hristiyanlığı seçtiği için 303 yılında öldürülmüş,ardından  hristiyan dünyasında bir efsane olmuştur. Euphemia’nın naaşı Kadıköy’ün dışında bir mezara gömülmüş;I.Constantinus (324-337) zamanında hristiyanlık resmen tanınınca da,mezarının bulunduğu yere bir martirion yapılmıştır.

451’de toplanan Ökümenik konsilinde Azize Euphemia, Ortodoks aleminin koruyucusu ilan edilmiş ve ölüm tarihi olan 16 Eylül “Yortu” günü olarak kabul edilmiştir. Eski kaynaklarda, Azize Euphemia’nın adına İstanbul’da, bugün mevcut olmayan 4 kilise olduğundan bahsedilir. Bunların içinde en önemlisi, Euphemia’nın rölüklerinin de bulunduğu, Sultanahmet’de Hipodrom yakınında yapılmış olan kilisedir. Azizeye ait  rölikler, İkonoklast dönemde, imparatorun emriyle buradan kaldırılmıştır.

Daha sonra 798’de İmparatoriçe Eirene, rölikleri törenle geri getirtmiş;martirionu restore ettirerek,içini Azize’nin gördüğü işkencelerin tasvir edildiği fresklerle doldurmuştur. 16.yüzyılda martirionda çıkan bir yangından sonra, Euphemia’nın kemikleri, Patriklik kilisesi olan Pammakaritos’a taşınmış; bir iddiaya göre de buradan Romaya götürülmüştür.Diğer üç kilisenin ise Olibreu (Şehzadebaşı),Petrion (Cibali civarı) ve Petra (Edirnekapı civarı)’da olduğu söylenir.

Kadıköy meydanındaki kilisenin, antik Ayia Euphemia Kilisesi’nin bulunduğu yerle hiçbir ilgisi yoktur. Bugünkü Ayia Euphemia Kilisesi, 1694 yılında Kadıköy Metropoliti Gabriel tarafından yaptırılmıştır. Kadıköy Metropoliti II. Zaharias ise 1830’da, Rusya’dan temin ettiği mali destek ile kiliseyi büyütmüştür. Zaman içinde bakımsız kalan kilise, Metropolit III. Iokem’in mali desteği ile yenilenmiş ve 1 Nisan 1993’de düzenlenen bir ayinle, yeniden ibadete açılmıştır.

Yapıda son dönem Bizans mimarisi etkili olmakla beraber bazı detaylarda eklektik üslubun etkileri görülür.

Kapalı Yunan Haçı planlı kilise,etrafı yüksek duvarlarla çevrili bir avlu içinde yer alır.Narteks önündeki ilk avlusuna 19.yüzyıla ait çeşitli mezar stelleri konulmuştur.Ortada yüksek kasnaklı bir kubbesi vardır. Kubbeye geçiş pandantiflerle sağlanmıştır. Pandantiflerde İncil yazarlarının tasvir edildiği freskolar görülür. Kubbede ise Pantokrator İsa tasvir edilmiştir.

Girişin batı bölümü camekanla kapatılmıştır. Doğu bölümünde ise Ayia Paraskevi Ayazması mevcuttur. Ayazmanın olduğu doğu duvarı üzerinde 1879 tarihli anıtsal bir ikona bulunur.Taştan inşaa edilmiş çan kulesi, yapının güneybatısında yer alır.

Kaynakça:

E.Şarlak, İstanbul’un 100 Kilisesi, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş Yayınları,İstanbul 2010, s.134-135