Kıbrıslı Yalısı-Sadrazam Kıbrıslı Mehmet Emin Paşa Yalısı, Kandilli’de(http://www.degisti.com/index.php/archives/2507) Göksu Caddesi üzerinde yer alır.  64 metre ile Boğaz’ın en geniş cepheli yalısı olan Kıbrıslı Yalısı, 18.yüzyılın son çeyreği inşaa edilmiştir. Selamlık salonu ve yazlık divanhanesi, yapıya 19.yüzyılda eklenmiştir.

Boğaziçi’nden(http://www.degisti.com/index.php/archives/511) söz eden eski kaynaklarda, yalının ilk sahibi  I. Abdülhamit (1725–1789) devri sadrazamlarından İzzet Mehmet Paşa olarak geçer. İzzet Mehmet Paşa, Kara Vezir adı ile anılan Silahtar Mehmet Paşa’nın ölümünden sonra ikinci kez sadrazamlığa getirilmiştir. Bu sebeple yalı ”Kara Vezir Yalısı” olarak da anılmaktadır.

İzzet Paşa, 1783’de Belgrat valisi iken vefat edince, yalı oğlu Sait Mehmet Bey’e geçmiştir. Sait Mehmet Bey bir süre oturduğu yalıyı, 1794’de Sadrazam İzzet Emin Paşa’ya yalıyı yılında kiralamıştır. Sait Mehmet Bey’in ölümünden sonra oğlu Mehmet Ataullah Bey’in ikamet ettiği yalı, Ataullah Bey’in ölümünden sonra 1840 yılında, üç sultana sadrazamlık ve Rusya büyükelçiliği yapmış olan Kıbrıslı Mehmet Emin Paşa’ya satmışlardır. Kıbrıslı Mehmet Paşa 1871 yılında ölünce, oğlu olmadığı için yalı Moralı Müşir Tosun Paşa’nın oğlu Mustafa Sadettin Paşa’ya geçmiştir.

Sahilhanenin selamlık bahçesinin demir parmaklıkları, 1896 depreminde yıkılmıştır. III. Selim zamanında ressam F.Praault’un çizdiği karakalem bir Boğaziçi resminde, Kıbrıslı Yalısı’nın orta kısmının yüksek, iki yanlarının alçak daireler halinde olduğu görülmektedir. XIX. yüzyılın başlarında, yalının kuzey tarafına bir takım eklemeler yapıldığı da anlaşılmaktadır. Yalı, XIX. yüzyıl Ampir görünümünü 1900 onarımında almıştır. Güney kısmında yer alan harem kısmı geçirdiği yangından sonra 1975 senesinde restore edilmiştir.

Bugün yalının üçte birinde Alev-Halis Komili çifti, diğer bölümlerinde ise Ömer Üründül ve Dirvana Aileleri ikamet etmektedir.

Yapı, selamlık, ortada mabeyn, yanda yer alan harem bölümleri ve çıkmalı köşe odaları ile üçlü sofa düzeninden oluşan, büyük sahilsaray tipolojisinin günümüze kalabilen en erken örneklerinden biridir. Dış duvarları çıralı çam kaplama, iç duvarları bağdadi yalıda, alt katta 15, üst katta 6 oda olmak üzere toplam 21 oda bulunmaktadır.

Kıbrıslı Yalısı, kendi içinde iki bölümlü haremi ve selamlık kısmı olmak üzere iki ayrı kısımdan meydana gelmiştir. Üç sofalı plan tipinde olan yalıda,  orta sofanın bulunduğu kısım iki katlı, diğerleri tek katlıdır. Yalının güney bölümü, 1975 yılında, dış görünümü korunarak yeniden beton ve tuğladan inşaa edilmiştir. Harem kısmının bulunduğu iki katlı bölümde, orta sofada, üst kata çıkan iki taraflı bir merdiven bulunmaktadır.

Yalının en iyi korunmuş bölümü olan selamlığa, bahçe tarafından dört sütunlu bir portikten girilmektedir. Selamlık sofası korint başlıklı sütunlara ve duvarlara dayanan bir tonozla örtülmüştür. Buradaki mutfak, tuvalet ve banyo yakın tarihlerde yenilenmiştir. Selamlık kısmına XIX. yüzyılda bir limonluklu ve bir divanhane eklenmiştir. Divanhanede, üzeri salkım ve asma yapraklı motiflerle süslü, fıskiyeli bir havuz bulunmaktadır. Selamlık odalarının tavanlarında alçı kabartmalı bitkisel motifli süslemeler, deniz ve bahçe tarafındaki eyvanların tavanlarında ise ahşap kabartmalı süslemeler yer alır. Yalının cephesi çıkmalarla hareketlendirilmiş; ince uzun pencerelerle aydınlatılmıştır.

Zaman içinde sahilhanenin bazı bölümleri yıkılmış, bazı bölümleri onarım görmüş dolayısıyla yapı özgünlüğünden  uzaklaşmıştır. Bahçesinde bulunan ve XVIII. yüzyılın sonlarında yapılmış olan, iki katlı bina, yol yapılırken yıkılmıştır. Yalı bahçesinden yalnızca mermer musluk ve dilimli havuzu günümüze gelebilmiş; kayıkhanesi de yıkılmıştır. Ayrıca yalının üç büyük hamamı da günümüze ulaşamamıştır.

Behçet Ünsal Kıbrıslı Yalısı ile ilgili  ”Yalı yayvan planı, deniz üstü çıkmalı oluşu, dekorasyonda Avrupai eğilime karşın planda ve cephelerde yerel stili koruması vs. nedenleriyle dikkata layıktır…”demiştir.

Kaynakça:

O.Erdenen, Boğaziçi Sahilhaneleri I Anadolu Yakası, Kültür A.Ş, İstanbul 2006, s.180-184