Fehime Sultan Yalısı-Gazi Osman Paşa Yalısı- Naime Sultan Yalısı,  Ortaköy’de(http://www.degisti.com/index.php/archives/16181), Muallim Naci Caddesi üzerinde yer alır. Sultan II. Abdülhamit tarafından, Sultan V. Murat(1840-1904)’ın kızlarından Fehime Sultan’a düğün hediyesi olarak 1876 yılında inşaa ettirilmiştir.

Fehime Sultan Yalısı, Gaziosman Paşa Plevne dönüşünde Mabeyn mareşali olarak tayin edildiğinde, 1883’de, Sultan II.Abdülhamit tarafından kendisine hediye edilmiştir. Yalı 1899’da onarılıp, yenilenmiş ve yalıya  Naime Sultan ile Gazi Osman Paşa’nın oğlu Kemalettin Paşa yerleşmiştir. O tarihten sonra da yalı, Naime Sultan Yalısı ismi ile anılmaya başlanmıştır. Mimarı belli olmamakla beraber, yapının planı ve dekorasyonu Balyan kardeşlerin karakteristik özelliklerini taşımaktadır.

Yalı, XIX. yüzyılın sonunda İstanbul’da yaygın olarak yapılan, simetrik planlı yalı tiplerinin bir örneğidir.  Bina, kagir bir zemin kat üzerine, ahşaptan iki katlı olarak yapılmıştır. Bunun üzerine bir de çatı katı eklenmiş ve katlar kornişlerle birbirinden ayrılmıştır. Harem ve selamlık bölümleri çift koridorlu olarak, aynı yapı içerisinde bütünleşmiştir. Bu yapıda merkezi sofanın yerini simetrik holler ve bu hollere açılan merdivenler almıştır. Salon ve odalar ise yapının cephelerinde yer alır. Bunlar farklı büyüklüklerde olup, çıkmalarla bir takım balkonları meydana getirmişlerdir. Böylece yapının cephesine hareketli bir görünüm kazandırılmıştır.

Cephe üçerli pencerelerden oluşan bir aks sistemine sahiptir. Zemin katta oldukça basık olan kemerli pencereler üst katlarda daha büyük ve daha yüksek olarak düzenlenmiştir. Çıkmalardaki pencereler ise daha büyük dikdörtgen çerçevelerin içerisinde yarım daire kemerlidir. Bu kemerlerin üst kısımları ile alt kesimleri ahşap oymalarla bezenmiştir. Cephelerdeki verandalar İon başlıklı, ince, yüksek ikişer kolonla hareketlendirilmiştir. Ayrıca kat çıkmalarının köşelerindeki plasterler de yine İon şeklindedir. Yalının deniz cephesinde bulunan ekseni üzerindeki çıkma, akroterli üçgen bir alınlıkla sonuçlanmaktadır.

Behçet Ünsal Fehime Sultan Yalısı’nın mimari biçimi ile ilgili olarak “…Cepheleri XIX.yüzyıl Fransız mimarisinin bir adaptasyonu olmuştur. Plandaki değişiklik ise uzunlama bir düzenleme çizimiyle başlar, boydan boya uzanan iki koridor üzerinde mahallerin yerleştirilmesi ve bundan doğan orta mekanlarda ışıklık bulunması, deniz yönüne balkonlar yerleştirilmesi, servis merdiveni ilavesi gibi geleneksel yalı planına sokulmuş bu elemanlarla devam eder.Bununla beraber çıkmalı odaların köşeleme pencereleri ile önden denize açılmasındaki şeffaflık geleneksel Boğaz tipi yapı esprisini yaşatmaktadır…”

1924 yılında hanedan yurt dışına sürgüne gönderilirken, Naime Sultan yalısını eğitim amaçlı kullanılmak üzere devlete bırakmıştır.  Osmanlı Hanedanı’nın sürgününden sonra yalı bir süre boş kalmıştır. 1926’dan 1933’ e kadar Darü’l-Eytam (Yetim Yurdu)ve tütün deposu olarak da kullanılan yalı, 1933 te Gazi Osman Paşa Ortaokulu olmuştur.1944’de ise bina kamulaştırılmıştır. Ortaköy’de yaklaşık 70 sene eğitim veren okul, 13 Temmuz 2002’ da çıkan bir yangın sonucu kullanılamaz hale gelmiştir. İstanbul Kriminal Polis laboratuarı tarafından düzenlenen raporda “Okulun benzinle tutuşturulduğu” tespiti yapılmış ancak bugün suçlular hala bulunamamıştır.

2003 yılında bina, valilik vasıtasıyla otopark olarak kullanılmak üzere, İstanbul Trafik Vakfı’na kiralanmış; okul bahçesi bir süre otopark olarak hizmet vermiştir. 2009’da Kültür Bakanlığı Naime Sultan ve hemen yanı başındaki Hatice Sultan yalılarını(http://www.degisti.com/index.php/archives/19292), aslına uygun restore edilmesi şartıyla otel olmak üzere 25 yıllığına Turkish Do&Co İkram Hizmetleri’ne kiraya vermiştir. 2002 Temmuz ayındaki yangının 7. yıldönümünde, yapı nihayet  restore edilmeye başlanmıştır.

Kaynakça:

O.Erdenen, Boğaziçi Sahilhaneleri II Avrupa Yakası, Kültür A.Ş., İstanbul 2006, s.410-415