Sultanahmet Camii Külliyesi

Sultanahmet Camii Külliyesi, kendi adıyla anılan semtte, Ayasofya Müzesi’nin( http://www.degisti.com/index.php/archives/5873 ) karşısında yer alır. Mimarı, Mimar Sinan öldükten sonra baş mimarlığa getirilen Sedefkar Mehmet Ağa’dır. I. Ahmet tarafından 1609 yılında büyük bir törenle yapımına başlanmış ve 1616 yılında tamamlananmış olan Sultanahmet Külliyesi, İstanbul’daki en büyük külliyelerden biridir. Ayrıca külliyenin Osmanlı klasik mimari anlayışının son örneklerinden biri olması, yapıya ayrı bir değer katmıştır.

Yapı yabancılar tarafından “ Mavi Cami” olarak da bilinir. Bu cami emsallerinin hiçbirinde olmadığı kadar aydınlık ve ferahtır. Üç sıra halinde duvarlarda, yarım, merkezi ve köşe kubbelerin kasnaklarında açılmış sayısız pencereden ışık alan caminin, duvarlarını kaplayan çini ve kalem işi süslemelerindeki hakim renk olan mavi, camiye bu ismin verilmesinde sebep olmuştur.

Bu anıtsal cami için Evliya Çelebi’nin yazdığına göre; yedi saray(Mehmet Paşa Sarayı, Ayşe Sultan Sarayı vb.) yıktırılmıştır. Külliyenin ana yapıları; cami, imaret, medrese, hünkar kasrı, hamam, çeşme, darüşşifa, sıbyan mektebi, arasta, sebiller, kiralık odalar, evler ve mahzenlerdir. Külliye yapıları, Akarat-ı Vakf-ı Şerif’de ayrıntılı olarak verilmiştir.

Sultanahmet Camii, kareye yakın iki plandan oluşmaktadır; bunun birini avlu diğerini de harim meydana getirmektedir. Yapı yüksek bir su basman üzerindedir. Mimar Mehmet Ağa’nın, camiin zeminini yer seviyesinden yükseltmesi, yapının Ayasofya’dan daha yüksek görünmesini istediği şeklinde yorumlanabilir. Bunun için, camiin yalnız iç avlu ve harimi için bir set yapılmıştır.

Camiin önünde ve iki yanında geniş bir dış avlusu olup, bunun çevresi pencereli duvarlarla çevrilidir. Bu avluya, üçü cephede olmak üzere sekiz kapıdan girilir. Şadırvan avlusu 26 adet granit mermer ve porfir sütuna oturtulmuş, 30 kubbe ile çevrilir. Mermer döşemeli bu geniş sahanın ortasında, altı mermer sütunlu şadırvan yer alır. Şadırvanın kemerleri, kabartma olarak rumi geçmelerle ve köşebentleri yine kabartma lale ve karanfil motifleri ile bezelidir. Şadırvan tıpkı Süleymaniye Camii avlusundaki gibi fıskiyeli bir havuz mahiyetindedir. İç avluya, biri cepheden ve ikisi yandan olmak üzere, her biri merdivenli üç kapıdan girilmektedir. Bu kapılar ve dış avlunun cümle kapısı, o zamana kadar benzeri görülmemiş bronz kapılardır.

Harim, kareye yakın bir planda olup 64×72 ölçülerindedir. Dört adet fil ayağı üzerine oturan 33,6 metre çapında ve 43 metre yüksekliğindeki caminin ana kubbesi, dört yarım kubbeyle desteklenmiştir. Bu tavan örtüsü Şehzadebaşı Camisi’ndeki tavan örtüsünün bir benzeridir. Mehmet Ağa, son cemaat yerini örten 9 küçük kubbe ile harimin muazzamlığına bir kontrast sağlamak istemiştir. Sultanahmet’in iç mekanı her yerden, bütün mekana hakim bir görüş sağlar. Kubbeden aşağıya doğru mekan gittikçe yayılmaktadır.

Camiin su basmanı üzerinde olması ve kubbesinin yüksekliği dolayısıyla pencereleri fazladır, ki toplamda 260 pencere harimi aydınlatır. Pencerelerin yerleştiriliş şeklinden dolayı, büyük kubbe sanki havada asılı gibi durmaktadır. Pencereler ilk yapılışta çiçek motifleri ve vitraylarla örtülüydü.

Sultanahmet Caminin mihrabı, minberi,hünkar mahfili de ayrı birer sanat yapıtıdır. İçi çiçek dolu motifli çinilerle kaplı olan mihrabı mermerden yapılmış, üzerinde servi motifleri bulunan sütuncuklarla bezenmiştir. Geometrik geçmeli ve kabartmalı olan minber, altın yaldızlıdır. Altın yaldızlı çinilerin sedef kakmalı kapısı ve ince duvar işlemesiyle hünkar mahfili bir başyapıttır. Padişahın namaz kılması için yapılan hünkar mahfiline, ilk kez bu camide, namaz öncesi ve sonrasında padişahın istirahat etmesi maksadıyla bir köşk ilave edilmiştir. Sonraları benimsenerek birçok sultan camisinde uygulanan bu köşk, cami içindeki hünkar mahfiline kolayca geçilebilecek köşelerde veya caminin ön cephesinde inşaa edilmiştir. Hünkar mahfilinin pencereleri üzerindeki camgöbeği çinilerin üzerlerinde, altın yaldızla yazılan gayet nefis bir celi sülüs ayet yer alır. Şimdiye kadar bu kitabeye başka bir yerde tesadüf edilmemiştir.

Sultanahmet Camii’ndeki çiniler, çeşitlilik bakımından Topkapı Sarayı’ndakiler(http://www.degisti.com/index.php/archives/956) hariç, çini kullanılan diğer bütün yapılardan üstündür. Bu çeşitliliği aynı zamanda miktarın çokluğu da temin etmektedir. Sultanahmet’de, her biri 16-18 akçeye satın alınan 21043 çini kullanılmıştır. Beyaz zemin üzerine çeşitli renklerle meydana getirilen panolardaki selviler, laleler, sümbüller, nar çiçekleri, rumiler, üzüm salkımları, Sultanahmet Camii’ndeki güzelliği sağlayan ve sadece Türk çiniciliğinde görülen motiflerdir.

Çini kaplamadan itibaren devreye kalem işleri girer. Duvar satıhları, kemer yüzleri ve kubbe içleri, yazının refakatiyle kalem işleriyle zengince bezenmiştir. Bunlarda da çiçek ve yaprak motifler,i kompozisyonların ana elemanıdır. Dönemine ait yazıların Hattat Kasım Gubari’ye ait olduğu kabul edilir.

Cami, İstanbul’daki altı minareli tek camidir. Üç şerefeli dört minare caminin dört köşesine, kalan iki şerefeli kısa minarelerse, avlunun karşılıklı iki köşesine gelecek şekilde inşaa edilmiştir.

Sultanahmet Külliyesi’nin diğer bir yapısı Hünkar Kasrı’dır. Padişah’ın namazdan önce ve namazdan sonra dinlenmesi için caminin dış avlusuna yapılan mekan, 1949 yangınından sonra elden geçirilmiştir. Külliyenin kuzeydoğu köşesinde, tek kubbeli kare plan üzerine inşa edilen külliye türbesi yer alır. Türbede I. Ahmet, hanımı Kösem Sultan, oğulları IV. Murat ve II. Osman’ın yanı sıra sultanın bazı torunları gömülüdür.

Dış avlu duvarının bitişiğindeki yapı Sıbyan Mektebidir. Sıbyan Mektebi’nin zemin katında dükkan ve çeşmeler, üst katında ise dershane yer alır. Külliyenin kıble yönünde bulunan Arasta Çarşısı’nın bir bölümünde Mozaik Müzesi yer alır. Kalan kısımda ise turistik eşya satan dükkanlar faaliyet gösterir. Sokullu Mehmet Paşa yokuşu üzerinde bulunan külliye imareti; darüşşifa ile birlikte, Sultan Ahmet Teknik Lisesi olarak kullanılmaktadır. Külliye sebillerinden sadece üçü günümüze ulaşmıştır. Bunlardan biri arastanın içinde, bir diğeri dış avlu kapısında, üçüncüsüyse türbe yakınlarındadır.