Azaryan Yalısı-Vehbi Koç Yalısı-Sadberk Hanım Müzesi, Büyükdere Piyasa Caddesi üzerinde yer alır. 1980 yılında Vehbi Koç Vakfı tarafından, Azeryan Yalısı’nda kurulan Sadberk Hanım Müzesi, Türkiye’nin ilk özel müzesidir. Yapı, malzemesi dışarıdan getirilip monte edildiği için semt sakinleri arasında daha çok “Vidalı Yalı” olarak tanınmaktadır.

 XIX.yüzyıl sonu- XX. yüzyıl başında, yanmış olan eski bir konak arsası üzerine, tüccar Bedros Azaryan tarafından yaptırılan yalı, İstanbul’da bu dönemde yapılmış büyük konutların, merkez planlı ve merkezi çıkmalı tasarımına uygun inşaa edilmiştir. Ancak cephe görünümü ile döneminde yapılan yapılardan ayrılmaktadır.

 Azaryan Yalısı, setler halindeki çok geniş bir bahçe içerisinde yer alır. 4280 m² lik bir arazide, 400 m² üzerine oturmaktadır. Kagir zemin üzerine ahşap/bağdadi tarzda inşaa edilmiş olan yalı, bodrum katı üzerinde üç ana kat ve bir de çatı katından meydana gelmiştir. Yalının dış mimarisi, karnıyarık plan tipinde bir konakla, batı mimarisinin bir karışımıdır. Pencere aralarındaki, (X) şeklinde ahşap süslemeler, binayı diğer yalılardan ayırır. Osmanlı konaklarında Cihannüma olarak dışarıya açılan çıkma, burada bir balkon şeklini almıştır. Cadde üzerindeki ana giriş kapısından, parke döşeli büyük bir sofaya girilmektedir. Bu sofanın iki yanında merdiveni bulunmaktadır. Girişe göre solda bulunan servis merdiveni, yandaki servis kapısına da açılmaktadır. Yalının iç süslemeleri ampir üslubunda olup, çeşitli kalem işleri, mermer taklidi sıvalar ve alçı tavanlar ile Orta Avrupa mimarisini yansıtmaktadır. Bugün kullanılmayan ana girişin tavanı, eski Roma mimarisinden esinlenilmiş kartonpiyer kasetlerle bezelidir.

 Mimar Behçet Ünsal yalı ile ilgili şunları demiştir: “Bu bina, bundan önce görülen, yabancı mimari etkileşim dışında başka bir uygulamadır. Katolog mimarlığı dediğimiz bir örnektir. Ahşap konstrüksiyonu yerel yapı çatkısının bir karşıtıdır; kat planlaması da öyle. Avusturya tirol tepelerinin kalkanlı ve dik eğilimli çatısı Boğaz kıyısına kondurulmuş; çatı katı, çıkması, balkonu, bütün detayları bizim iklim ile uyuşmazlık içinde gözleri tırmalamakta. Oradan buraya monte edilmiş yapısı gözü kapalı bir aktarmacı zihniyeti simgelemektedir.

 AzeryanYalısı, 1950 yılında Koç ailesi tarafından satın alınmış ve 1978 yılına kadar yazlık olarak kullanılmıştır. 1978–1980 yılları arasında, Sedat Hakkı Eldem’in hazırladığı bir restorasyon projesinden sonra bina müzeye dönüştürülmüştür. Vehbi Koç Vakfı Sadberk Hanım Müzesi, Sadberk Koç Koleksiyonu sergilenmek üzere, 14 Ekim 1980’de ziyarete açılmıştır. Giriş katında, hediyelik eşya dükkanı ve ufak bir çay salonu bulunmaktadır. Giriş katının üzerindeki birinci ve ikinci katların orta ana salonları ve bunlara açılan odalar, sergileme mekanları olarak kullanılmaktadır. Çatı katında ise, eser depoları, çalışma odaları ve kitaplık yer almaktadır.

Vehbi Koç Vakfı, Sadberk Hanım Müzesi koleksiyonlarına kattığı Kocabaş eserlerinin, sergilenebilmesi için 1983 yılında, mevcut binanın hemen yanında bulunan ve 20. yüzyıl başlarına ait olan harap durumdaki başka bir yalıyı, ön cephesi aslına uygun olarak, yeniden inşaa ettirmiştir. Restorasyon projesi İbrahim Yalçın tarafından hazırlanan binanın inşaası iki yıl sürmüştür. Betonarme olarak inşa edilen yapının ön cephesi ahşap kaplıdır. Yan taraf ise, ahşap taklidi mermer sıvalıdır. Bu önlem, yangın tehlikesine karşı alınmıştır. Önden üç, arkadan zemin dahil dört kat olan binanın, giriş katında çok amaçlı bir salon ve konservasyon laboratuvarı bulunmaktadır. Ana ve ara katlarda, kronolojik bir sıra içinde, arkeolojik eserler sergilenmektedir. Sergileme alanı toplam 625 m2 dir. Girişteki salon Afyon beyazı, merdivenler ve sergi salonlarının zemini siyah Adapazarı mermeri ile kaplıdır. Sergi salonları gün ışığına kapatılmış ve vitrinler, çağdaş bir aydınlatma ile modern bir müze hüviyeti kazanmıştır.24 Ekim 1988 yılında “Sevgi Gönül Binası” adıyla açılan bu müzede, İslam öncesi arkeolojik eserler sergilenmektedir. Bu müze çağdaş bir müze uygulaması nedeniyle 1988`de “Europa Nostra” ödülüne layık görülmüştür. Sadberk Hanım Müzesi’nde eserler; Sevgi Gönül Binası’nda arkeolojik eserler, Azaryan Yalısı’nda da İslam sanatı, Osmanlı sanatı ve etnoğrafik eserler şeklinde, kronolojik olarak sergilenmektedir.

Müzenin Yunan uygarlığı bölümünde, Miken Çağı (MÖ.1450–1200), Geometrik Çağ (MÖ. 1050–700), Orientalizan ve Erken Arkaik çağlar (MÖ. 700–550), Arkaik Çağ (MÖ.570–460), Lydia dönemi (MÖ. VII.-VI. yüzyıl), Klasik Çağ (MÖ. 475–334), Helenistik Çağ’a (MÖ.330–30) ait eserler sergilenmektedir.Müzenin Roma Uygarlığı Bölümünde, Roma Çağı’na (MÖ.30-MS.395) ait çeşitli kap kacaklar, kandiller, bronz heykelcikler, terakota eserler bir araya getirilmiştir.Bizans eserleri bölümünde, Hıristiyanlığı simgeleyen rölikerler, haç motifleri, altın ve gümüş süs eşyaları, çanak çömlekler, kandiller sergilenmiştir. Heykeltıraşlık eserleri ve mezar stelleri bölümünde, Roma Çağı Roma portreleri, çeşitli tanrı heykelleri, torsolar ve büstler bir araya getirilmiştir. Cam eserler bölümünde, Roma döneminde ve daha önceki dönemlere ait alabastronlar, koku şişeleri, bardaklar, kaseler ve sürahiler bulunmaktadır. Süs eşyaları boncuklar olarak ayrı bir bölümde sergilenmiştir. Nümizmatik bölümünde, Arkaik Çağ, Klasik Çağ, Helenistik Çağ ve Roma ile Bizans sikkeleri sergilenmiştir. Bunların yanı sıra Osmanlı ve Cumhuriyet dönemi altın ve gümüş paraları da ayrı bir bölüm halinde düzenlenmiştir. Bunların arasında Fatih Sultan Mehmet’in, Kanuni Sultan Süleyman’ın, Sultan II. Mustafa’nın, Sultan III. Ahmet’in, Sultan III. Mustafa’nın, Sultan II. Abdülmecit’in, Sultan II. Abdülhamit’in ve Sultan Mehmet Reşat’ın döneminde basılmış sikkeler, altınlar bulunmaktadır. Müzenin İslam Sanatları bölümü, Erken İslam sanatı eserlerinden, VII.-X. yüzyıldan başlayarak Memluklu, Osmanlı döneminin sonuna kadar gelen çeşitli cam, maden, keramik, çini gibi eserleri kapsamaktadır. Bu eserler arasında XI.-XIII. yüzyıl Selçuklu sanatının maden, keramik ve çinileri, şamdanları, çeşitli figürinleri, şişeleri sergilenmiştir. Unların yanı sıra Eyyubilerin (1171–1250) ve Memlukların (1250–1517) maden, çini eserleri, Timurluların (1370–1506) ve Safavilerin (1501–1753) eserleri bir araya getirilmiştir.

Müzenin Osmanlı dönemi eserleri, ayrı bir bölüm halinde düzenlenmiş ve burada genel kapsamlı olarak Osmanlı sanatı anlatılmıştır. Bu bölümde Osmanlı gümüş eserleri, tombak ve pirinç eserler, mineli eserler, çini seladon ve porselenler, bronz sürahiler, maşrapalar, kazanlar, aynalar, leğenler, şamdanlar, gülaptanlar, buhurdanlar, fenerler, alemler, gümüş fincan zarfları, karlıklar, tatlı takımları, divitler, çeşitli kutular, mücevherat kutuları, nargileler, çubuklar, saatler, Mink dönemi seladon çiçeklikleri, Lunk ve Young dönemi seladonları, İznik işi çiniler, seramikler, Kütahya çini ve seramikleri, Çanakkale sersamikleri farklı örneklerle en ince detayına kadar sergilenmiştir. Bunların yanı sıra XVIII. yüzyıldan itibaren yapılan Avrupa porselenleri, Beykoz ve Bohemya camları, Osmanlı sanatının ortaya koyduğu hat ve tezhip sanatı eserleri, çeşitli işlemeler, berber örtüleri, ustura keseleri, ayakkabılar, terlikler, çizmeler, Osmanlı amiral üniformaları, peçeteler, oyalar, ipekli dokumalar ünik örnekler olarak sergilenmiştir. Müzenin Etnoğrafya bölümünde, Osmanlı devri kadınlarının sokakta ve evde giydiği giysiler, gelenek ve görenekleri yansıtan mankenlerle şekillendirilmiş sahnelere, özellikle kahve ikramı, gelin hamamı, kına gecesi, damat traşı, loğusa gelenekleri, sünnet düğününe yer verilmiştir.

Sadberk Hanım Müzesi, 2001’de, ICOM’a (Uluslararası Müzeler Konseyi) kurumsal üye olarak kabul edilmiştir, ayrıca müzenin uzmanları ve yöneticileri de ICOM üyesidir.

 Ziyaret Gün ve Saatleri: Müze, Çarşamba günleri dışında 10.00 – 17.00 saatleri arasında ziyarete açıktır. Ücret: Tam: 7 YTL, Öğrenci: 2 YTL

Kaynakça:

O.Erdenen, Boğaziçi Sahilhaneleri II Avrupa Yakası, Kültür Yayınları A.Ş, İstanbul 2006,s.59-65

 sadberkhanimmuzesi.org.tr

 kenthaber.com

 http://www.vkv.org