Kurtuluş, eski adıyla Tatavla, büyük bir kısmıŞişli’ye(http://www.degisti.com/index.php/archives/15379 ,bir kısmı ise Beyoğlu ilçesine bağlı tarihi bir semttir. Yaklaşık 470 yıllık bir geçmişe sahip olan semt, Pangaltı’nın üzerinde bulunduğu tepeden güneye doğru hafif bir eğimle inen eski bir dere yatağı ve bu dere yatağını çevreleyen tepeciklerin üzerinde kurulmuştur.

 Aya Dimitri Tepeleri denen bu tepeler, adını aynı isimli yerleşimde yer alan ve 16.yy’da yapılan Rum Ortodoks kilisesinden almıştır. Zaman içinde bu yerleşimde tavlalar (at ahırları) yapılınca, semt Tatavula,Taula,Tatagula,Tataulon gibi değişik isimlerle anılmış, 19.yüzyıl ortalarında ise Tatavla adını almıştır. Cumhuriyet dönemine kadar da, semtin ismi Tatavla olarak kalmıştır. 1929 yılında semti küle çeviren yangından sonra adı “Kurtuluş” olmuştur.

Tatavla’nın kuruluşu da pek çok ilçe ve semtin kuruluşu gibi, belli bir meslek erbabı zümrenin, bölgeye devlet eliyle yerleştirilmesiyle olmuştur. Kanuni Sultan Süleyman Dönemi’nde (1520-1566) yaşayan alim ve komutan Barbaros Hayrettin Paşa’nın Ege ve Akdeniz’den özellikle Sakızadası’ndan gemi yapımında çalıştırılmak üzere getirdiği on bini aşkın Rum esir, Tatavla’da iskana tabi tutulur. Böylece Tatavla’ nın kuruluş öyküsü de başlamış olur. “Tersaneliler” olarak da anılan bu esirler, daha sonraları tulumbacılıkta ve ayakkabı imalatında da hayli başarılı olurlar. 1793 tarihli bir fermana göre de, Tatavla’ya Rumlardan başka bir milletin yerleşmesi yasaklanır ve bu durum 20.yüzyılın ilk yarılarına kadar yürürlükte kalır.

İlerleyen yıllarda Rum nüfusun yanında, Ermeni ve Yahudileri de bünyesinde barındır; Tatavla. 1802 yılına gelindiğinde, İngiliz hükümetinin, Osmanlı Devleti ile geliştirmeye başlamış olduğu ticari ilişkiler doğrultusunda, kimi İngiliz aileleri Tatavla’ya yerleştirilir. Tatavla böylece farklı kültürlerin birleştiği bir semt görünümü alır. 1884′e gelindiğinde Tatavla özel bir yönetmelik ile 12 kişilik bir “ihtiyar heyeti” tarafından yönetilmeye başlanır.

Dönem itibariyle Osmanlı şehirlerinin muzdarip olduğu yangınlardan Kurtuluş(Tatavla) da etkilenmiştir. Her ne kadar İstanbul’un en becerikli tulumbacıları Tatavla’dan çıksa da, semtte çıkan 1832 ve 21 Ocak 1929 yangınlarında birçok ev ve dükkan kül olmuştur.

Tatavla’ da Paskalya yortusundan önce ünlü Baklahorani panayırı yapılırdı. Panayırda, çeşitli eğlenceler düzenlenir, sadece perhiz yemekleri ve özellikle bakla yenirdi. Bu sebeple panayıra Baklahorani denirdi. Tatavla’nın panayırı dışında spor kulüpleri de ünlüydü.1908’de kurulan Astir adlı futbol kulübünün takımı, İstanbul’un en önemli takımlarındandı. Tatavla’nın yaşamında sanat etkinliklerinin de önemli bir yeri vardı. 1911’de kurulan Amfion adlı müzik merkezinin mandolin orkestraları ve koroları, İstanbul’ un çeşitli sanat merkezlerinde düzenli olarak konserler verirdi.

6-7 Eylül 1955 tarihinde, Selanik’de Atatürk’ün doğduğu evin kundaklandığı iddiası ila başlayan provokasyon, Kurtuluş’ da da bir karmaşa yaratmış, semtteki gayrimüslimlerin ev ve dükkanlarına yönelik saldırılar olmuştur. Zamanla semtteki gayrimüslimlerin sayısı gittikçe azalmıştır, ki bugün Kurtuluş nüfusunun çok az bir bölümü gayrimüslimdir. Semt özellikle 1990’lı yıllarda büyük bir erozyona uğramıştır.

Köklü bir tarihe sahip Kurtuluş’un günümüze kadar ulaşabilmiş tarihi yapıları arasında, St.Esprit klisesi, Aya Dimitrios Kilisesi, Evengelista Kilisesi, Ayios Athanasios Kilisesi ve Ayazması, günümüzdeki adıyla Sefa Hamamı ve Kurtuluş Rum İlkokulu sayılabilir.

Linkler:

türkçebilgi.com

mimarlıkmüzesi.org